Amechtig piepte Ascensor Artilleria zich een eind omhoog. Ik stak mijn hoofd door het raampje naar buiten en merkte het vuil tussen de zwarte olie van de tandradbaan op. De kabel die de kabine omhoog trok, zag er oud uit, net als de rest van het systeem. De vernis op het hout was dof uitgeslagen en het nepleer van de zittinkjes oogde plakkerig. Het was heet.
Met een schok kwamen we tot stilstand. Iemand deed het deurtje open. Via een dranghekje, waaraan je nog kon zien dat het ooit van chique glimmend koper geweest was, liep ik naar buiten. Naast het machinegebouw had ik een prachtig uitzicht over de haven en de stad. Er hing een wolk van zomerstof over de stad, maar met het blote oog zag ik nog zeker tien andere tandradbanen lopen. Ze zagen er niet allemaal zo romantisch uit. Eentje leek te zijn opgetrokken uit golfplaten, rood uitgeslagen van de roest.
Valparaiso, ooit de glorie van Chili. De tandradbanen waren het symbool van een rijke stad. De stijle heuvels rondom de haven hoefden nooit meer te voet beklommen te worden. Een paar pesos en je werd omhoog gehesen. Het was meer dan een eeuw geleden dat iemand dit bedacht had en nog steeds bepaalden de ascensores het gezicht van de stad. Dat kwam natuurlijk ook door de opening van het Panamakanaal. In één klap was Valparaiso een minder belangrijke havenstad geworden en was het geld opgedroogd voor nieuwe prestigeprojecten. Het geld zat tegenwoordig in Viña del Mar, aan de overkant van de baai, waar rijkelui uit Santiago hun buitenhuisje hadden.
Terwijl de kabine zonder mij naar beneden afzakte, bedacht ik wat een mooi, simpel systeem de tandradbaan was. Een degelijke uitvinding, met het imago van gietijzer, rechtstreeks uit het hart van de industriële revolutie, net als de trein, de stoommachine en de boogbrug. Ik opende een blikje cola. En ineens dacht ik: de trein is doorontwikkeld, de stoommachine heeft zijn plek afgestaan aan de verbrandingsmotor, stalen bruggen zijn nog altijd het neusje van de zalm, maar wat is er gebeurd met de tandradbaan?
Ik probeerde me andere steden met stijle heuvels voor de geest te halen. San Francisco had zijn beroemde trams, Lissabon en Vladivostok hadden tandradbanen uit dezelfde tijd als Valparaiso. Maar verder zag ik vooral trappen en haarspeldbochten. Ja, in Praag hadden ze begin vorige eeuw nog een tandradbaan aangelegd, als opstapje naar hun minikloon van de eiffeltoren. Die van Budapest was in mijn herinnering eveneens van eerbiedwaardige ouderdom. Ergens in mijn achterhoofd zei een stemmetje ook nog dat Barcelona de oude tandradbaan naar de Montjuïc tien jaar geleden gemoderniseerd had ter gelegenheid van de Olympische Spelen. Dat was tenminste iets.
Wat was er mis met de tandradbaan? Ooit waren ze bedacht en wilde iedere wereldstad met hoogteverschil er eentje hebben. Dat dat op een gegeven moment ophield, was begrijpelijk – technologie maakt altijd plaats voor iets nieuwers. Maar de tandradbaan was gewoon uitgestorven zonder dat er iets voor in de plaats kwam. Dat kon zijn omdat alle voor de hand liggende plekken inmiddels voorzien waren. Maar nee, ik kende genoeg plekken waar nog behoefte was.
Echt representatief was het natuurlijk niet om conclusies te trekken aan de hand van die paar plaatsen waar ik toevallig geweest was, maar ik besloot dat de tandradbaan als uitvinding te perfect geweest was. Er viel domweg niks meer aan te verbeteren. Dus werden de bestaande systemen zonder noodzakelijke verbeteringen oud en op een gegeven moment werd de techniek zo geassocieerd met versleten kabines dat je met goed fatsoen geen nieuwe systemen meer kon bouwen. Tandradbanen zouden nooit meer van deze tijd worden. Ze moesten het hebben van hun aandoenlijkheid.
Bij wijze van eerbetoon besloot ik alle ascensores van Valparaiso aan te doen, ook die met de gammele golfplaatbehuizing. Ik dronk het blikje cola leeg, voelde in mijn broekzak en haalde er wat pesos uit.
