In 1980 was Taiwan marktleider op het gebied van de scheepssloop, met volledig gespecialiseerde werven. Tien jaar later was het die positie volledig kwijt aan India, Pakistan en Bangladesh. De nieuwe slopers lieten het schip op het strand lopen en braken het met duizenden handen tegelijk af. Dat doen ze nog steeds, onder barre omstandigheden.

Dit is een van de voorbeelden die David Edgerton, hoogleraar aan Imperial College in Londen, aanhaalt in zijn boek ‘The shock of the old’ om een einde te maken aan de mythe dat de wereld zich in een snel opgaande lijn van technologische ontwikkeling bevindt. Als je op wereldschaal kijkt, zo betoogt hij, gaan de ontwikkelingen helemaal niet zo snel. Op sommige plekken holt de rol van technologie in de samenleving zelfs achteruit.

Het is een mooi uitgangspunt voor een techniekgeschiedenis. Niet beginnen met de uitvinding en dan kijken naar de impact, maar beginnen met maatschappelijke noden en dan terugredeneren naar de daarvoor noodzakelijke techniek. Dan blijkt nieuwe technologie maar een beperkt deel uit te maken van het totaal. Oude techniek overleeft vaak veel langer dan men denkt.

Neem nou oorlog. De Tweede Wereldoorlog geldt als degene waarin vliegtuigen en (atoom)bommen de doorslag gaven, mede dankzij een civiele industrie waarin staal een centrale rol speelde. Zo kun je ertegenaan kijken, erkent Edgerton, maar als je kijkt hoe de meeste schade werd aangericht, hoe de meeste doden vielen, dan is het plaatje toch anders. De meeste doden vielen door kanonnen en geweren, op dat moment al eeuwenoude technieken, die hoogstens wat verbeterd waren. De nazi’s trokken Rusland binnen met meer paarden dan Napoleon. Niet de bombardementen veroverden Berlijn, maar Russische soldaten, straat voor straat.

Op deze manier plaatst Edgerton voortdurend vraagtekens bij de gedachte dat innovatie de centrale drijfveer van de technologie is. Zijn sterke punt daarbij is een globale blik.

De auto-industrie vernieuwt voortdurend, om nog maar eens een voorbeeld te noemen, maar wat betekent dat nou in, pakweg, Ghana? Bij gebrek aan onderdelen en moderne onderhoudstechnieken slijten nieuwe auto’s daar razendsnel, tot ze het punt bereiken waarop ze binnen het bereik van de ‘magazines’ vallen. Dit zijn reusachtige werkplaatsen, waar soms wel duizenden mensen werken. Alle benodigde onderdelen worden ter plekke gemaakt uit wat toevallig voorradig is. De magazines kunnen een auto vrijwel eeuwig aan de praat houden.

Oude technologie is taai, zou je de hoofdboodschap van ‘The shock of the old’ kunnen samenvatten. Dat we dat niet zien, komt doordat we voorgeprogrammeerd zijn om de nadruk te leggen op innovaties, liefst in de vorm van uitvindingen die door één persoon op éen moment gedaan zijn. Het leeuwendeel van de technologie echter wordt verbeterd in kleine stapjes. Slechts een kleine portie van wetenschappelijk onderzoek leidt tot vernieuwing en de lijst van grootste onderzoeksafdelingen bij bedrijven wordt niet gedomineerd door it-bedrijven, maar door de automobielindustrie – een notoir conservatieve bedrijfstak die niks nieuws introduceert voordat het duizend keer getest is.

Edgerton zet een overtuigend betoog neer, gelardeerd met talloze voorbeelden. Natuurlijk is het mogelijk een even overtuigend boek te schrijven dat aantoont hoe juist innovaties tot snelle veranderingen in de maatschappij leiden, bijvoorbeeld door de gevolgen van mobiele telefonie voor het Afrikaanse platteland aan te halen. Zo’n betoog past meer in het beeld dat ingenieurs van zichzelf hebben als aanjagers van de vernieuwing.

Maar juist voor hen kan een boek als ‘The shock of the old’ heilzaam zijn: technologische ontwikkelingen gaan veel langzamer dan je denkt. David Edgerton heeft een uiterst lezenswaardig boek geschreven, dat een mens aan het denken zet.