Technologie en de kredietcrisis

1009

Een van de vroegste slachtoffers van de kredietcrisis was Global Alpha Fund, een hedgefund van Goldman Sachs, een van de twee Amerikaanse investeringsbanken die het het langste uithield, maar eind september toch ook zijn privileges moest opgeven om een normale bank te worden. Global Alpha verloor in 2007 zestig procent van zijn waarde, zodat er maar vier miljard dollar over bleef.

Het bijzondere aan dit fonds is dat het een zogeheten quant fund is, waarvan de investeringsbeslissingen uitsluitend door computers genomen worden. Mensen bedenken nog wel de algoritmes, maar gezien de soms wel meer dan honderd parameters kunnen ook zij het totale effect niet meer overzien. In feite zijn quants fondsen die erop gokken dat de toekomst een extrapolatie van het verleden is. Daardoor functioneren ze onder kalme marktomstandigheden beter dan in zwaar weer.

In 2008 won het Global Alpha Fund weer een beetje, nadat de softwaremakers erachter waren gekomen dat er teveel andere hedgefunds volgens dezelfde criteria werkten. Daardoor veroorzaakten de algoritmen een run op bedrijven die eruit zagen als een koopje, met als gevolg dat de prijs omhoog schoot. Gingen de algoritmen massaal verkopen, dan daalde een hoge prijs razendsnel en leden de fondsen verlies. Global Alpha was dan ook bepaald niet het enige quant fund dat in 2007 de boot in ging.

Quant funds managen ongeveer vijf procent van alle beleggingen op de beurs, maar het zijn niet de enige computers die zich met de beurs bemoeiten. Heel veel beleggingsfondsen hebben computers ingesteld met ’triggers’, die gaan verkopen zodra de prijs onder een bepaald niveau komt. Dat leidt tot een vliegwieleffect, waardoor weer andere computers getriggerd worden. In cartoons zijn het vaak handelaren die volslagen het hoofd kwijtraken, maar in werkelijkheid zijn voorgeprogrammeerde computers de grootste irrationele paniekzaaiers van de beursvloer.

Computers hebben het ook mogelijk gemaakt ingewikkelde investeringsvehikels in elkaar te zetten die geen mens meer begrijpt, met opties op afgeleiden van subprime hypotheken gedekt door futures op assets van dotcoms in opkomende economieën. De rendementssommetjes kloppen ongetwijfeld, maar of het werkelijk zinnig is – geen hond die het weet.

In veel van die software zat een aanname: liquiditeit was continu aanwezig. Als je geld nodig had, kon je dat immers altijd wel ergens lenen. Bovendien kostte het weinig, want de rente was laag. Die aanname kunnen de programmeurs inmiddels schrappen. De liquiditeit is uit het systeem verdwenen, dankzij opnieuw een vliegwiel dat steeds meer eruit perste naar mate banken elkaars rekenmodellen over de waarde van hun bezittingen niet meer vertrouwden.

Natuurlijk is hebzucht de belangrijkste drijfveer achter de zeepbel van enorme vermogenstoenames die niet gestaafd werden door werkelijke economische prestaties. Zolang iedereen het wilde geloven was het waar. Toch is het interessant om ook even naar de rol van de techniek in deze te kijken.

Toen Nederland in 1637 de tulpenbollencrisis meemaakte, was het nog relatief eenvoudig uitleggen dat mensen elkaar gek hadden gemaakt met waarde die niet bestond. In 1929 was er massaal belegd met geleend geld – al iets moeilijker uit te leggen, maar nog redelijk inzichtelijk. In 1999 waren het cybertulpenbollen. Een van de belangrijkste aanjagers nu is dat Amerikanen hypotheken aangesmeerd hebben gekregen die ze niet konden betalen en waarvan de waarde niet door het huis gedekt werd.

De keten die ertoe leidt dat dit internationale liquiditeitsproblemen veroorzaakt, is al heel wat ingewikkelder uit te leggen. Toch valt de analyse nog buiten de computer om te maken. Ook de remedie – nationale staten, gegarandeerd solvabel, brengen het geldcircus weer op gang – valt binnen de menselijke maat. Onder uitzonderlijke omstandigheden een creatief zetje geven, valt nu eenmaal niet binnen de digitale competentie.

Het debacle met de quant funds in 2007 heeft geen einde gemaakt aan de opmars ervan. Onder normale omstandigheden doen ze het nu eenmaal beter dan menselijke beurshandelaren, al is het maar omdat het jaarsalaris van een computer beduidend lager is dan van een mens. Computers zullen de beurshandel meer en meer overnemen. Over een jaar of tien is er ongetwijfeld weer een economische crisis. De vraag is of er dan nog een mens is die het snapt. (sync)

Eerder verschenen in De Ingenieur nr 18, 2008.