Het kabinet heeft een fantastische Catch-22 bedacht voor mbo’ers, die illegaal in Nederland verblijven. Voor hen geldt de leerplicht. Op het mbo is een stage verplicht. Maar dat is werken en dat mag niet. Om dat beleid kracht bij te zetten dreigt minister Kamp nu met forse boetes aan bedrijven die toch stages aanbieden. De gemeente Amsterdam heeft besloten de middelvinger op te steken naar Kamp: stagiairs blijven welkom, boete of niet.

Eerder kwam Giessenlanden al in het nieuws door de weigering om een vluchteling uit te zetten (dat was niet voor het eerst). Gemeentelijke recalcitrantie op het gebied van illegalen is een direct gevolg van het feit dat lokale overheden verantwoordelijk zijn gemaakt voor de moeilijkste onderdelen van het landelijke beleid. Een uitzettingsbesluit nemen is makkelijker dan mensen uit hun huis sleuren.

Op dit moment is het illegalenbeleid het meest opvallende aspect van de eigen lijn die gemeentes volgen. Per 2013 zou een groot deel van het sociale beleid kunnen volgen. Dan worden de gemeenten namelijk verantwoordelijk voor de wet werken naar vermogen, de kanteling van de wmo en de overheveling van de awbz. Die overdracht van de uitvoering van landelijk naar lokaal gaat gepaard met een forse bezuinigingsslag.

Ook hier zal gelden dat gemeenten voor hun gevoel in een onmogelijke positie komen: ze worden verantwoordelijk gemaakt voor beleid waar ze zelf nauwelijks grip op hebben. Bovendien worden ze zelf het hardst geconfronteerd met de gevolgen, zoals kinderen zonder ontbijt in de klas en alcoholisten op straat. Daar zullen ze eigen beleid op gaan ontwikkelen, ook als dat betekent dat ze de facto inkomensbeleid gaan voeren, wat niet mag. Er zijn nu al lokale verschillen bij de invulling van bijvoorbeeld bijstand, zorg en werkgelegenheid. Die verschillen zullen steeds groter worden, en soms direct tegen het regeringsbeleid gericht.

De vraag is of dat wenselijk is. Het ligt voor de hand als stelregel te houden dat landelijk beleid landelijk wordt uitgevoerd, en lokaal beleid lokaal – beide overheden zijn immers op hun eigen niveau democratisch gelegitimeerd. Maar in elk geval moet je als regering niet zeuren dat wanneer je de rotklussen uitbesteedt aan de gemeenten, dat die gemeenten daar dan zelf ook wat van vinden, daarnaar handelen en zo steeds meer ingrijpen in landelijk beleid. De clash tussen Kamp en Amsterdam is vermoedelijk een van de eerste in een aanzwellende reeks. (sg)