Met nog ruim twee weken te gaan voor het referendum over het associatieverdrag met de Oekraïne zullen Nederlanders een besluit moeten nemen: voor, tegen of wegblijven. Gek genoeg blijft één optie hardnekkig buiten beeld: blanco stemmen. Terwijl daar juist in dit geval alle aanleiding toe is.

Bij normale verkiezingen is wegblijven vooral een uiting van desinteresse. Bij dit referendum blijven mensen strategisch weg omdat ze hopen dat de kiesdrempel niet gehaald wordt. Dat doen ze met name uit weerzin tegen de initiatiefnemers van het referendum. Deels vinden ze het verdrag ongeschikt als onderwerp voor een referendum, deels zijn ze voorstanders die vermoeden dat het nee-kamp niet van de meerderheid valt af te houden, maar wel van de kiesdrempel.

Beide redeneringen snijden geen hout.

De betekenis van blanco

Het verdrag is wel degelijk geschikt als een reden voor het referendum, simpelweg omdat er meer dan 400.000 burgers om gevraagd hebben. Uiteraard zullen de meeste Nederlanders het verdrag niet lezen en de consequenties ervan niet doorzien, of misschien gewoon ‘nee’ invullen omdat ze boos zijn over iets dat helemaal niks met de Oekraïne van doen heeft. Dat is echter ook zo bij verkiezingen, met uitgebreide programma’s, beloften van lijsttrekkers, potentiële coalities en al die andere zaken die maken dat de kiezer niet weet wat de consequentie van zijn stem is. De essentie van democratie is niet dat kiezers een weloverwogen, rationele keuze maken, maar dat hun stem gehoord wordt, ook als ze er maar een slag naar slaan.

De gedachte dat het referendum irrelevant wordt als de kiesdrempel buiten beeld blijft, is ook een illusie. Het referendum is raadgevend, dus de drempel bepaalt alleen of de regering verplicht is de uitkomst serieus in haar overwegingen mee te nemen. Politiek gesproken kan de regering het referendum echter alleen negeren als de opkomst extreem laag is. Is die slechts een paar procent onder de drempel, met een overweldigende nee-stem, dan is negeren geen optie. Zeker niet als een paar procent ja-stemmen erbij nog steeds winst voor nee zou betekenen.

De bewuste thuisblijvers scharen zich dus ten onrechte bij de gedesinteresseerden, die het worst zal wezen wat de uitkomst is. Zij hebben wel degelijk een opinie, maar zien geen mogelijkheid die te uiten. Terwijl die mogelijkheid er wel is: de blanco stem. De kiezer kan ermee uitdrukken dat hij niet kan kiezen tussen ja en nee, maar ook dat hij de vraag irrelevant vindt of niet lastig gevallen wil worden met het onderwerp. Als genoeg mensen blanco stemmen haalt ja noch nee een meerderheid en belandt de referendumvraag weer helemaal waar hij oorspronkelijk hoorde: bij regering en parlement. Het zou niet verbazen als dat eigenlijk is wat Nederlanders in meerderheid willen. (sg)