Prachtig GroenLinks congres gehad gisteren. Veel mensen gesproken, mooie speech van Jesse Klaver met daarin een minuut stilte voor de gruwelen van Aleppo. Vereerd ook dat ik de partij weer voor een periode mag dienen als lid van de Commissie voor Geschil en Beroep. En toch knaagt er iets.
Discussies over het verkiezingsprogramma hebben zo hun tradities. Bijvoorbeeld amendementen die pleiten voor dumpen van het koningshuis, invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen en voor afschaffing van artikel 23, de vrijheid van onderwijs. Die worden doorgaans netjes weggestemd, de eerste wegens even anachronistisch als het koningshuis zelf, de tweede wegens riskant en onbetaalbaar, en de derde wegens principieel onjuist. Je wilt tenslotte niet te boek staan als een partij die rechten van minderheden probeert af te pakken.
Maar gisteren gebeurde er een ongelukje. Het amendement haalde het. Dat heeft evenveel consequenties als die keer dat afschaffing van het koningshuis het haalde. De fractie ziet ook wel in dat het tegen de principes van de partij indruist (nog los van het praktische punt dat het bijzondere onderwijs door de bank genomen hogere kwaliteit biedt dan het openbare) en zal het hele amendement met liefde vergeten. Het zal vermoedelijk wel tijdens de campagne ingewreven worden. Je hoort DENK al betogen: “De PVV wil gebedshuizen van moslims sluiten, GroenLinks hun scholen.” Maar moslims stemden toch al niet op GroenLinks, dus de schade zal beperkt zijn. Kortom: dit ongelukje herstellen we de volgende keer wel weer.
Monocultuur
Helemaal gerust ben ik er echter niet op. Dat zit vooral in de ondertoon van relifobie in de motivatie van het amendement. Met name dat het een interpretatie van de scheiding tussen kerk en staat propageert, die meer op het Franse model gebaseerd is. Dat wil zeggen: het zoveel mogelijk verbannen van religie uit het openbare leven. Of andersom gesteld: seculieren eisen het openbare leven op en willen dus ook dat het onderwijs volgens hun normen en waarden wordt ingevuld.
Het is een behoefte aan monocultuur waar ik weinig mee heb. Wat mij betreft financiert de overheid deugdelijk onderwijs, ongeacht de grondslag. Die blindheid voor religieuze achtergrond is de pluriforme Nederlandse invulling van de scheiding tussen kerk en staat. De overheid dwingt geen secularisme af, maar geeft zoveel mogelijk ruimte aan haar burgers. Dat is geen vrijheid die “niet van deze tijd” is. Het is de kern van een open visie op de multiculturele samenleving die haaks staat op de confronterende Franse toon.
Waarschijnlijk maak ik me zorgen om niks. GroenLinks is van nature een partij van open denkers. Jongerenorganisatie Dwars, bijvoorbeeld, sloot net een themaweek met een zoekende blik op religie af. Tradities mogen best uitsterven in een progressieve partij. Een amendement om het koningshuis af te schaffen zat er deze keer niet meer tussen. Hopelijk was het ongelukje ook de laatste stuiptrekking van de artikel 23 discussies.
Update: Reactie Fractie:
Het onderwijs is niet van de staat maar van de samenleving (en de ouders). De overheid faciliteert, normeert en financiert alle scholen en hanteert daarbij dezelfde meetlat voor alle scholen.
Nog even afgezien van dat het maar één puntje in een programma is en nog lang geen werkelijkheid. Ik snap je dubbele gevoel – mij zit ook vooral de timing dwars. In een periode vol angst voor islam wil je zoiets nou juist niet doen, al was het alleen om niet over te komen alsof je daar ook bang voor bent.
Toch wil ik het wel relativeren. Het gaat niet om een verbod op speciaal onderwijs, alleen om het niet financieren ervan met overheidsgeld. Ik vind er best wat voor te zeggen dat iedereen recht heeft op dezelfde basis en dat de rest niet per se gefinancierd hoeft te worden door de maatschappij.
De religieuze boeken kun je ook thuis of in het gebedshuis bestuderen en ik ben er ook niet heel gelukkig mee als een school maar één soort overtuiging onderwijst en al helemaal niet als dat kinderen leert dat – ik noem maar wat – de man de baas is in huis of dat homoseksualiteit een keuze is of dat je naar de hel gaat als je per ongeluk een keer seks voor het huwelijk hebt.
Daaraan meebetalen vind ik vervelend. Toevallig zat ik op een christelijke school die het in mijn ogen wel goed deed: ieder jaar kreeg je les over een ander geloof bij het vak religie. Zoiets zou ik dan wel weer goed vinden, ook op een openbare school. Ik heb geen moeite met het bestaan van verschillende visies, maar vind wel dat onderwijs zo feitelijk mogelijk moet zijn.
Daarnaast zou je ook kunnen stellen dat openbaar onderwijs juist voor meer ruimte kan zorgen, want daar kan iedereen met iedere visie terecht, terwijl je op speciaal onderwijs de visie van de school moet onderschrijven – terwijl in de praktijk mensen meestal niet voor een school kiezen vanwege de visie, maar vanwege nabijheid.
Neemt niet weg dat ik je weerstand tegen het terugdringen van religie begrijp. Dat lijkt me niet de goede insteek.
Ik reageer hier zowel op het stuk van Christian Jongeneel als op de reactie van Alicia.
Ik ben het met de strekking van Jongeneels stuk grotendeels eens. Het is mooi dat hij het opneemt voor de vrijheid van onderwijs en er en passant even op wijst dat het bijzonder onderwijs kwalitatief het openbaar onderwijs overtreft. Ik snap dat hij wijst op eventuele verwijten van DENK. Die kun je natuurlijk naast je neerleggen omdat moslims toch niet op GL stemmen, maar dat is wel erg defaitistisch. Hij laat de term ‘monocultuur’ vallen en juist daar zit een verbinding met de PVV, want die wil nu juist een witte monocultuur, onder het label ‘joods-christelijk’, hoewel in elk geval Wilders geen idee heeft wat dat inhoudt.
Alicia ventileert het misverstand dat zoveel mensen die sceptisch staan tegenover het bijzonder onderwijs huldigen: dat het religieuze element alleen betrekking heeft op het godsdienstonderwijs – en dat kan ook thuis gebeuren. Het punt is dat een bepaalde levensbeschouwing – en dat geldt voor het christelijk geloof, maar even goed voor islam of humanisme – alles doortrekt. Juist de recente discussies over Zwarte Piet, de Nederlandse geschiedenis (VOC, slavernij etc) – laten zien dat neutraal onderwijs niet bestaat. Ook GL aanhangers zullen toch niet willen beweren dat het helemaal niets uitmaakt of de leraar economie een VVD’er of een SP’er is? Feiten zijn feiten, maar in het onderwijs moeten die wel altijd in een bepaald perspectief geplaatst worden, anders blijven ze in de lucht hangen en hebben de leerlingen er niets aan.
Waarom moeten aanhangers van het openbaar onderwijs daar dan aan meebetalen? Dat is nu eenmaal de consequentie van het heffen van belastingen. Iedere burger betaalt indirect mee aan zaken waar hij geen interesse in heeft (denk aan sport of aan bepaalde kunstvormen). Als we dat principe loslaten, trekken we in feite het fundament onder de samenleving vandaan. Dan krijgen alleen nog meerderheden hun zin. Geen aantrekkelijk perspectief.
@Alicia Ik zou uitgebreider op je hout snijdende commentaar moeten ingaan, maar even kort. Bijzondere scholen krijgen evenveel geld als openbare en moeten daarvoor aan dezelfde eisen voldoen. Het bijzondere aspect eraan wordt dus niet uit overheidsmiddelen betaald. Er zijn wel aspecten, zoals leerlingenvervoer, die de kosten van bijzonder onderwijs opjagen en waarvan je je kunt afvragen in hoeverre het op overheidsfinanciering zou moeten steunen.
Wat betreft mogelijk misbruik: dat is reëel. Sterker nog, je kunt er donder op zeggen dat het gebeurt. Maar er is geen enkele vrijheid waarbij we in geval van misbruik pleiten voor het afschaffen van die vrijheid.
Als je het me principieel vraagt, vind ik eigenlijk dat al het onderwijs bijzonder zou moeten zijn. Dat komt omdat ik niet geloof in waardenvrij onderwijs. Er vindt altijd overdracht van normen en waarden op kinderen plaats. Daar heb ik geen moeite mee, maar dan niet met de overheid als monopolist. In onze huidige pluralistische samenleving komt dat heus wel goed, maar een democratie kan autoritaire trekken krijgen (denk Polen, Hongarije) en het beste wapen daartegen is een sterke civiele samenleving waarbij een diversiteit aan groepen burgers directe invloed hebben op alle aspecten van het openbare leven.
Enfin, wat je zegt, dit is momenteel een theoretische discussie, maar ik vind hem principieel genoeg om krachtig te voeren.
Met allebei jullie reacties ben ik het in grote lijnen wel eens, maar dit stukje is nu precies waar we een democratie voor hebben:
“Waarom moeten aanhangers van het openbaar onderwijs daar dan aan meebetalen? Dat is nu eenmaal de consequentie van het heffen van belastingen. Iedere burger betaalt indirect mee aan zaken waar hij geen interesse in heeft (denk aan sport of aan bepaalde kunstvormen). Als we dat principe loslaten, trekken we in feite het fundament onder de samenleving vandaan.”
Je kunt niet de discussie of we iets zouden moeten betalen van de belasting wegvegen door te zeggen dat dat nou eenmaal de basis is van ons systeem. De basis is dat we steeds opnieuw afspreken welke dingen we van de belasting betalen. Zoals we ook ter discussie stellen of we reclame voor plofkip nog wel moeten financieren van gemeenschapsgeld, mogen we dat ook met andere dingen doen.
Zo denk ik ook dat we wel iets mogen zeggen over welke waarden worden onderwezen. Net als dat we in het programma hebben opgenomen dat er onderwijs moet zijn over het koloniale verleden.
Ik ben het met jullie eens dat onderwijs niet waardenvrij kan zijn. Maar ik voel me wel oncomfortabel bij een aantal van de waarden die deel van sommige geloven zijn en die in mijn ogen ook strijdig zijn met wat we als maatschappij hebben afgesproken dat onze uitgangspunten zijn.
En ik voel me oncomfortabel bij de bijzondere behandeling van religie ten opzichte van andere waardenstelsels. Met een kruisje om je nek of je hoofddoekje achter de kassa is (tegenwoordig in ieder geval) normaal, een christelijke school mag, etc. Maar ik heb niet de illusie dat mensen hetzelfde begrip zouden tonen als ik in mijn GroenLinks-vest of Meat is murder-shirt zou gaan werken. Of als ik een school zou beginnen waar kinderen vanaf groep drie leren over F-gassen en filmpjes van de bio-industrie kijken. Of als iemand met een vogel-embleem op zijn shirt PVV-school de Blanke Baas opent, waar kinderen leren marcheren op het schoolplein.
Nee, het programmapunt verdient absoluut geen schoonheidsprijs, maar er zit wel een interessante discussie achter.
Het domme van dit amendement is dat het het van alles weggooit met het religie-badwater. Veel ouders die kiezen voor “bijzondere” scholen (en dat is heel wat anders dan “speciale”, Alicia!) zijn niet religieus, maar hebben andere pedagogische opvattingen: montessori, jenaplan, vrijeschool etc.
Mooi stuk, omdat het hoopvol is. Ik kom uit een GL-nest, durf ik wel te stellen, en ik heb bij de laatste verkiezingen ook op de partij gestemd. Maar ik moet zeggen: als christen uit de orthodoxe hoek heb ik het wel eens moeilijk met de partij. Dat betreft dan het ressentiment jegens het christendom – maar dat heb ik ook ruimschoots in mijn familie en daar kan ik mee leven. Het betreft het individualisme, dat volgens mij niet vol te houden is als je kijkt naar de praktijk in gezinnen (samenwonend of getrouwd). En nu komt daar, als ik bovenstaande lees, ook de laïcité bij. En een klein vierde probleem, want dat er bijna geen moslims op GroenLinks stemmen vind ik een heel groot probleem eigenlijk.
Kortom, ik hoop dat je gelijk hebt Christian en dat dit een laatste stuiptrekking is. Het verbaast me ook, want veel GL-kinderen zullen toch naar vrije scholen e.d. gaan. Voor zover het christelijk onderwijs betreft: ik heb bewust voor een christelijke school gekozen, omdat ik wil dat mijn kinderen meekrijgen dat er meer is in het leven dan alleen het materiële. De meeste christelijke scholen laten alle kinderen toe. De leerkrachten zijn vaak amper of niet gelovig, of vrijzinnig en stemmen vermoedelijk zelf GroenLinks. 😉
Door dit alles ga ik toch twijfelen. Ik voel me tot GL aangetrokken vanwege het multiculturele ideaal, vanwege het pluralisme, de ruimte voor allen. Ook voor Meet-Murder-shirtjes. En ook voor mijn kruisje en voor andermans hoofddoek, gewoon op straat of op school of in het ov of achter de balie in het stadhuis. Als dat wordt ingeruild voor een kil secularisme ben ik echt weg.
Oeps: MEAT, natuurlijk. Stilistisch geen fraaie post, die hierboven. Sorry.
Wat onderwezen moet worden [edit : haatpraat over moslims verwijderd]
Maar ja politiek correct he, dat “multiculturele ideaal” waarbij we onwelgevallige feiten maar onder het tapijt moeten schuiven.
Ik heb empathie voor anderen. Zij die religie in hun leven gebruiken als hulpmiddel voor het eigen welzijn sta ik daarom niet in de weg, mits zij anderen daarmee niet tot last zijn. Anderzijds hecht ik meer waarde aan zelfbeschikking en verantwoordelijkheid. Ik vind het niet passend om een kind te indoctrineren met religieuze rituelen en op die manier te beperken in het leren van zelfbeschikking, verantwoordelijkheid en empathie. Kinderen kunnen hierdoor beschadigd raken en beperkt in hun verwezenlijking van die zelfbeschikking, verantwoordelijkheid en empathie. Om precies dezelfde reden wil ik niet dat jonge kinderen alcohol drinken. Zij die alchohol in hun leven gebruiken als hulpmiddel voor het eigen welzijn sta ik echter niets in de weg, zolang zij anderen daarmee niet tot last zijn. Religie hoort net als alcohol geen plaats te hebben in ons onderwijs, anders dan als studieonderwerp. Groen Links wil een fout in onze grondwet corrigeren die het leven van velen veel te veel decennia heeft getekend. Ik respecteer dat. Dit is ook de enige reden dat ik op het nieuwe Groen Links stem.