De stelling

Lodewijk Asscher was te gast bij het Haagsch College. Hij sprak onder andere over zekerheden voor werknemers:

Partijen als de VVD zien ook die hunkering van mensen naar meer zekerheid. Maar als je hun verkiezingsprogramma’s leest, zie je dat mensen zand in de ogen gestrooid wordt. Met mooie woorden leiden ze mensen om de tuin. Ze beloven mensen een vaste baan, met een vast contract. Maar dan wel een vast contract zonder ontslagbescherming. Zodat ruim 5 miljoen Nederlanders niet meer beschermd zijn tegen willekeur en ieder moment op straat kunnen komen te staan.

Tel daar bij op dat ze onder het mom van vrijheid blijheid willen afschaffen dat een CAO algemeen bindend is. Dat klinkt als abstracte techniek in de oren van de meeste mensen. En dat komt ze maar al te goed uit. Want zo hoeven ze niet uit te leggen wat het voor jou betekent. Dat het betekent dat jij in je eentje moet onderhandelen met je werkgever. Dat jij persoonlijk het gesprek zal moeten gaan voeren over je loon, je arbeidsvoorwaarden, je pensioen, bijscholing en het aantal vrije dagen dat je wel of niet krijgt. Met als gevolg dat diegene die bereid is de slechtste voorwaarden te accepteren, de baan krijgt.

We concentreren ons op de laatste stelling: Afschaffen van algemeen verbindend verklaring CAO’s betekent dat mensen in hun eentje moeten onderhandelen met hun werkgever.

De check

Eerst maar eens nagaan of het verkiezingsprogramma van de VVD inderdaad voorstelt om de algemeen verbindend verklaring van cao’s af te schaffen. We lezen:

Werk wordt steeds vaker met tijdelijke en flexibele contracten aangeboden, vanwege de vele risico’s en verplichtingen die nu nog aan het vaste contract vastzitten. Wij willen dat dit verandert, zodat er meer ruimte komt voor maatwerk tussen jou en je werkgever. Daarvoor is nodig dat cao’s niet meer algemeen verbindend worden verklaard. Bedrijven die niet betrokken zijn bij de totstandkoming van een cao, vallen niet verplicht onder die cao. Dit geeft ruimte om zelf afspraken te maken over jouw contract. En wanneer de samenwerking tussen jou en je werkgever niet meer goed verloopt, moet het opzeggen van het contract eenvoudiger en minder duur worden.

Kortom, de VVD denkt dat afschaffing van de algemeen verbindend verklaring (avv) leidt tot individuele onderhandelingen over arbeidscontracten. Asscher denkt dat ook (en vindt het een slecht idee). Maar klopt het?

Daarvoor is het nodig helder voor ogen te houden wat de avv is. Een avv betekent dat alle bedrijven in een branche zich aan sommige (dus niet: alle) bepalingen uit een cao moeten houden, ook als ze niet bij de onderhandelingen betrokken waren. Het doel van de avv is voorkomen dat bedrijven door onderbetaling van werknemers oneerlijk concurreren. De overheid legt een avv pas op, nadat die is aangevraagd door de cao-partners. Die moeten daarvoor goede redenen aandragen.

Van de circa vijf miljoen werknemers die onder een cao vallen, vallen er maar ruim 600.000 (een op de acht) onder een algemeen verbindend verklaarde cao. Dat staat in de Rapportage CAO Afspraken 2014 (pagina 140 en verder), die door Asscher zelf een dik jaar geleden naar de Tweede Kamer gestuurd is. Het is niet zo dat die 4,3 miljoen andere werknemers individueel hebben moeten onderhandelen. Het vervallen van de avv leidt dus niet vanzelf tot individuele onderhandelingen, zoals de VVD én Ascher menen.

Strijdpunt

Waarom dan toch een strijdpunt van de avv maken? Dat is vooral een ideologische kwestie. De avv legt dwingend iets op aan bedrijven ter bescherming van werknemers. De VVD vindt dat geen goed idee, de PvdA wel. Omdat de discussie niet van gisteren is, liet Asschers ministerie in 2015 een onderzoek naar de effecten van de avv (pdf) uitvoeren. Op de eerste pagina van de samenvatting lezen we:

Geconcludeerd kan worden dat:

• de veronderstelde positieve effecten van avv geen onderwerp van discussie zijn;
• voor twee van de drie onderzochte mogelijke negatieve effecten van avv (dwingend loonkosten verhogend en verstoring van de marktwerking) geldt dat er in de literatuur geen aanwijzingen worden gevonden voor de daadwerkelijke aanwezigheid van deze effecten;
• uit de beschikbare onderzoeken naar voren komt dat er, binnen de huidige kaders van het avv-instrument, waarschijnlijk genoeg ruimte is voor maatwerk en dat deze ruimte (nog) niet volledig wordt benut.

Kortom, afschaffing van de algemeen verbindend verklaring is niet per se nodig voor maatwerk zoals de VVD suggereert. Afschaffing van de avv zal vermoedelijk wél leiden tot meer individuele onderhandelingen, namelijk bij bedrijven die zich aan een cao willen onttrekken, maar bepaald niet op de schaal die Asscher claimt. Als minister van SZW is Asscher bij uitstek degene om dit te weten.

Daarom beoordelen we deze stelling van Lodewijk Asscher als grotendeels onwaar.

We leggen deze beoordeling (dus niet de complete tekst hierboven) voor aan arbeidsmarktdeskundige Ronald Dekker van de Universiteit van Tilburg. Dekker is zelf voorstander van het behoud van de avv. Over ons oordeel zegt hij:

Ja, eens. AVV is vooral van toepassing op werkgevers. Die krijgen een compleet arbeidsvoorwaardenpakket (loonschalen etc.) verplicht in de schoot geworpen, ook als ze niet zijn betrokken bij het cao-overleg. Veel werkgevers vinden het trouwens maar wat makkelijk dat die structuur van de cao er is. Reduceert transactiekosten, ook voor hen. Verder is het altijd zo dat werknemers (weliswaar binnen de kaders van zo’n cao) het zelf moeten uitzoeken. Bij sommige ICT bedrijven zonder cao levert dat soms hele hoge salarissen op… (sc)