Mooi boek om aan meegewerkt te hebben: Robotisering en automatisering op de Werkvloer, een handleiding voor bedrijven die voor ingrijpende digitale beslissingen staan. Wat zijn de kosten en baten van een investering? Wat betekent het voor het personeelsbestand? De credits voor het onderzoek gaan uit naar de Tilburgse en Rotterdamse academici wier bijdragen ik als eindredacteur aan elkaar smeedde.

De aanbevelingen

Het rapport biedt concrete handvatten voor bedrijven die zicht willen krijgen op de overwegingen die van belang zijn bij de introductie van nieuwe technologie op de werkvloer. De kern daarvan: een gedegen voorbereiding is essentieel voor het laten slagen van digitale innovatie op de werkvloer. Het rapport komt met de volgende aanbevelingen om die voorbereiding vorm te geven:

1. Onderken dat nieuwe digitale technologie vraagt om nieuwe werk­processen

De introductie van nieuwe digitale technologie is meer dan alleen de aanschaf van een robot of softwarepakket De inzet van digitale technologie verandert namelijk de manier van werken in een bedrijf. Om volledig de vruchten te plukken van de nieuwe technologie, gaat uiteindelijk vaak het hele bedrijfsproces op de schop. Voor het werken met robots geldt dat het productieproces al vóór de introductie moet worden aangepast (de omgeving moet ‘robotvriendelijk’ worden gemaakt). Voor het werken met software blijkt dit reorganiseren meer geleidelijk te gaan. Maar voor alle nieuwe technologie geldt dat bedrijven gaandeweg nieuwe mogelijkheden van dienstverlening en nieuwe verdienmodellen ontdekken. Zowel voor roboticabedrijven als meer dienstverlenende bedrijven geldt dan: software is de kern van het bedrijf geworden. Het is de software die de meeste toegevoegde waarde biedt.

2. Anticipeer op nieuwe verdien­modellen

Het is dus belangrijk dat bedrijven onderzoeken welke nieuwe digitale technologieën in ontwikkeling zijn en welke nieuwe kansen voor verdienmodellen er liggen. De verwachting is dat de combinatie van technologieën als big data en kunstmatige intelligentie, Internet-of-Things, sensoren, Virtual Reality en Augmented Reality, de komende periode hele nieuwe vormen van dienstverlening mogelijk maken. Maar het ontdekken van die nieuwe kansen is niet zo eenvoudig. Juist omdat digitale technologie de werkprocessen verandert, liggen nieuwe kansen vaak in onverwachte hoek. Bijvoorbeeld bij de aanschaf van een nieuwe robot, waar blijkt dat de werkelijke toegevoegde waarde ligt in het ontwikkelen van software voor de aansturing van die robot. Of doordat de invoering van Augmented Reality leidt tot standaardisatie van het productieproces, waardoor nieuwe productlijnen ontstaan en de software meer toegevoegde waarde biedt dan het fysieke product dat een bedrijf maakt. Uit het onderzoek blijkt dat de huidige focus van Nederlandse bedrijven ligt op het automatiseren of robotiseren van eenvoudige en routinematige taken in het bedrijfsproces. Nog weinig bedrijven anticiperen echt op de volgende stap, waar digitale technologie leidt tot nieuwe verdienmodellen. Het rapport laat zien dat de technologieleveranciers deze kansen bij hun klanten vaak eerder zien dan de klanten zelf.

3. Heb oog voor nieuwe kwets­baarheden in het bedrijfsproces

Een goede voorbereiding richt zich niet alleen op kansen, maar bestaat uit een gedegen afweging van kosten, baten en risico’s. Dat lijkt een open deur, maar digitale technologie introduceert vaak nieuwe kwetsbaarheden en afhankelijkheden in het bedrijfsproces, bijvoorbeeld op het vlak van cybersecurity of het leveren van kwaliteit. Het zijn onderwerpen die niet altijd direct opvallen. Wat gebeurt er als de machine of software getroffen wordt door een virus, uitvalt of een ‘bug’ heeft? Welke schade ontstaat er voor klanten? Welke noodprocedures zijn voorhanden, kan het bedrijf de schade dragen? Per bedrijf, en bedrijfstak, verschillen de risico’s. Een fruitplukrobot bijvoorbeeld die langdurig uitvalt, kan een klein bedrijf meer verlies bezorgen dan ziek personeel dat via het uitzendbureau snel vervangen kan worden. Andere vragen betreffen de aanschafkosten en onderhoudskosten van een robot of softwarepakket. Welke aanvullende diensten zijn nodig, zoals bijvoorbeeld een cybersecurityverzekering? Kortom, een volledig beeld over mogelijke kwetsbaarheden en de maatregelen om die te ondervangen, is van belang om te zien of het bedrijf onder de streep daadwerkelijk beter af is.

4. Betrek personeel bij de introductie

Omdat de introductie van nieuwe digitale technologie, vraagt om nieuwe werkprocessen, is het belangrijk dat medewerkers betrokken zijn bij het innovatieproces. Het is immers het personeel dat gaat werken met de nieuwe technologie. Ook zij ontdekken nieuwe mogelijkheden. Uit de studie blijkt dat nieuwe technologie van bovenaf opleggen averechts werkt: er ontstaat meer weerstand, en de technologie wordt niet goed ingezet. Creëer de nieuwe werkprocessen dus in samenwerk met het personeel om optimaal van de nieuwe digitale technologie.

5. Besliskader: concrete handvatten voor bedrijven

Uit bovenstaande punten blijkt dat nieuwe technologie niet zomaar geschikt is voor ieder bedrijf, op ieder moment. Daarom komt deze studie met een besliskader voor bedrijven die voor de keuze staan of – en hoe – zij digitale technologie willen implementeren op de werkvloer. Het kader daagt beslissers binnen bedrijven uit om kritisch te kijken naar het eigen bedrijf, en naar het kennisniveau over digitale technologie binnen het bedrijf. Afhankelijk van het kennisniveau komen verschillende checklists aan bod om tot een afgewogen en geïnformeerde beslissing te komen over technologische innovatie op de werkvloer. In essentie gaat het daarbij om kennis over:

• Technologische ontwikkelingen: het gaat om een breed cluster van digitale technologieën, niet enkel robots of kunstmatige intelligentie,
• Mogelijke gevolgen voor het bedrijfsproces: wat zijn aanschaf- en onderhoudskosten, wat betekent de technologie voor het herontwerpen van bedrijfsproces en verdienmodel, welk (nieuwe/anders geschoold) personeel is nodig, en
• Omgeving (markt en klanten): wat doen concurrenten, wat zijn wensen van eindgebruikers/klanten? Uit ons onderzoek blijkt dat de wensen van de klant een cruciale rol spelen in het besluitvormingsproces ten aanzien van automatisering op bedrijfsniveau. Ook de te realiseren kostenvoordelen staan centraal in het besluitvormingsproces. Een gedegen onderbouwing van de businesscase van de introductie van nieuwe technologie is essentieel.

Eindredactie

Voor een eindredacteur zijn dit uitdagende klussen. Ik kwam hier relatief laat bij, toen de meeste teksten al geschreven waren. In het verleden schoof ik vaak al halverwege aan bij de projectgroep. Samen een boek schrijven is namelijk een ingewikkeld voornemen wanneer het niet een bundeling van artikelen moet worden. Hoe goed je de taken ook verdeelt, er zit altijd overlap in de aangeleverde teksten. Ook zijn er hiaten. Stijlen en invalshoeken verschillen. Het ene hoofdstuk verwijst naar premissen in een ander hoofdstuk die tijdens het schrijven net wat anders zijn uitgepakt dan vooraf afgesproken. De conclusies wijzen niet strak dezelfde richting uit.

Als eindredacteur doe je dus veel meer dan komma’s op hun plek zetten. In dit geval hoofdstukken herordenen en overhoop gooien, de nodige alinea’s schrappen, vragen om aanvullingen, suggereren om de lijn en conclusies van het boek te stroomlijnen. En dat allemaal terwijl je de auteurs in hun waarde laat, want het blijft hun boek. Wanneer dat proces soepel verloopt mag je best een beetje tevreden zijn over het eindresultaat, vind ik. Gratis te downloaden (pdf) bij het Rathenau Instituut.