Klimaatscepsis, de gedachte dat de aarde niet opwarmt en al helemaal niet door menselijk toedoen, is inmiddels zo’n dikke tien jaar de zichtbaarste uitdager van een wetenschappelijke consensus (daarvoor was die rol weggelegd voor creationisme, dat de evolutieleer in twijfel trok). Zeker in de beginjaren vervulde de beweging een min of meer zinnige rol. Dat er vermoedelijk een commercieel belang van de olie-industrie achter zat, is daarbij minder relevant.

Klimaatscepsis was (en is soms) nuttig, omdat een booming wetenschappelijk vakgebied tot harde concurrentie tussen onderzoekers leidt om doorbraken te bereiken. Dat op zijn beurt werkt slordigheden in de hand en soms slechts regelrechte fraude. Toen de nanotechnologie in de kinderschoenen stond, bijvoorbeeld, slaagde onderzoeker Jan Hendrik Schön erin zich naar de internationale top te frauderen, tot hij door de mand viel. De nanotechnologie stond er gekleurd op, al kwam niemand op het idee om het complete vakgebied naar het rijk der fabelen te verwijzen.

Ook de klimaatwetenschap bleef niet van missers gespeend. Sommige werden binnen de gemeenschap zelf opgespoord, andere door sceptici die zich tot doel gesteld hadden opwarming van de aarde in twijfel te trekken (nog steeds overigens). Met dat laatste is overigens niks mis: iedere wetenschapper heeft een hypothese die hij wil toetsen. Gaandeweg is het klimaatwetenschappelijke bouwwerk echter zo stevig geworden dat het moeilijk is er nog substantiële gaten in te schieten. Dan wordt de premisse dat de aarde niet opwarmt, steeds minder houdbaar.

Negatieve boodschap

Alleen andermans theorie verdacht maken is bovendien onvoldoende om jezelf wetenschappelijk te rechtvaardigen. Creationisme, ook wel bekend als Intelligent Design, had tenminste nog een alternatieve theorie, namelijk dat God de drijfveer was achter de ontwikkeling van het leven op aarde. Klimaatscepsis heeft geen positieve boodschap, alleen een negatieve.

Om die kritiek te pareren volgt de beweging twee parallelle lijnen. Enerzijds is dat de propagatie van eigen theorieën, soms nog dat de aarde helemaal niet opwarmt, maar meestal dat niet de mens maar de natuur de doorslaggevende drijfveer is achter de opwarming: zonnecycli, vulkanen, kosmische straling, enzovoort. Hoewel er met name in de Verenigde Staten best wel wat geld beschikbaar is voor klimaatscepsis, komt dit onderzoek niet serieus van de grond.

De tweede, dominante lijn houdt vast aan de negatieve insteek. De focus daarbij verlegt zich steeds meer van kritiek op de wetenschap zelf naar kritiek op de omstandigheden. Niet de resultaten maar de integriteit van de onderzoekers wordt aan de kaak gesteld (‘ze doen het om hun baan veilig te stellen’). Er zou een politieke agenda zijn (‘ze laten hun oren hangen naar de milieubeweging/politiek’). Soms wordt het pure gegeven van wetenschappelijke consensus als onwenselijk aangemerkt en bijgevolg het eigen bestaan als waardevol (‘ze dulden geen tegenspraak, het tegengeluid wordt genegeerd’). Als dat allemaal niet werkt valt de schuld nog bij indoctrinatie in het onderwijs te leggen. Daarom verlangden de creationisten indertijd een positie in het curriculum, naast de evolutietheorie.

Indoctrinatie

Dat indoctrinatiestadium manifesteerde zich bij de klimaatsceptici in volle glorie, toen de conservatieve stichting Civitas Christiana afgelopen donderdag het verhaal de wereld in hielp dat de klimaatstaking geregisseerd werd door de Europese Unie, op grond van de gelijkenis tussen de naam van het scholiereninitiatief, Youth for Climate, en een programma van de EU en de VN, Youth for Climate Action. Het bericht werd grif gedeeld, ook door klimaatsceptische opiniemakers die beter zouden moeten weten. Het wijst erop dat men moeite heeft kritisch te kijken naar beweringen die het eigen gelijk bevestigen.

Zo glijdt klimaatscepsis af van wetenschapskritiek naar een complottheorie waarin grote internationale organisaties het volk een loer proberen te draaien. Dat is jammer, want het wetenschappelijke én maatschappelijke debat zijn gebaat bij geloofwaardige tegenkrachten. Klimaatsceptici zullen zich inhoudelijk moeten herpakken, willen ze meer zijn dan een fossiele spreekbuis die als missie vooral het bestrijden van andermans conclusies heeft. Het zal in dat licht interessant zijn te volgen hoe het de nieuwe Climate Intelligence Foundation zal vergaan. Anders staat er alweer een volgende beweging klaar om de koppositie over te nemen in de strijd tegen de wetenschappelijke consensus, namelijk de vaccinvrezers. (sg)