Net als andere beroepsgroepen hebben ingenieurs een gedragscode. Maar ethisch handelen is meer dan alleen maar aan de regeltjes vasthouden.
‘Als je kijkt naar de ramp met de orkaan Katrina in New Orleans, moet je vaststellen dat alle betrokkenen zich aan de regels gehouden hadden, van de ingenieurs die de bezweken dijken ontwierpen en onderhielden, tot de rampenbestrijdingsorganisatie’, vertelt dr. David Koepsell. ‘Toch kon de ramp gebeuren en was de afhandeling slecht. Dat kwam omdat de regels niet toelieten dat mensen signalen oppikten.’
Veel ethische problemen komen aan het licht doordat mensen de regels volgen, terwijl de omstandigheden zo gewijzigd zijn dat die regels er niet meer op van toepassing zijn. De regels kunnen zelfs een barrière worden voor ethisch handelen, wanneer ze mensen verhinderen hun koers aan te passen of tegen anderen in te gaan.
Space Shuttle
Een bekend voorbeeld in dit verband is het ongeluk met de space shuttle Challenger in 1986, toen de volledige bemanning de dood vond, nadat het ruimteveer vlak na de lancering volledig desintegreerde. De oorzaak bleek een afsluitring van de brandstoftank, die niet bestand was tegen de lage temperaturen voorafgaand aan de lancering. Een ingenieur bij de fabrikant van de brandstoftanks, Roger Boisjoly, had het mogelijke probleem van tevoren aangekaart. Er was intern over vergaderd, maar dat had ertoe geleid dat zijn bezwaar terzijde was geschoven, mede onder commerciële druk. Ermee naar buiten treden kon hij niet. Toen hij dat na het ongeluk alsnog deed, werd hij door collega’s met de nek aangekeken. Uiteindelijk nam hij ontslag.
Het geval van Boisjoly wordt vaak aangehaald als het gaat om klokkenluiders. Wanneer Boisjoly de regels overtreden had en direct in contact getreden was met de ruimtevaartorganisatie Nasa, zou de lancering allicht zijn uitgesteld. Ethisch handelen vergt soms veel moed.
Reflectie
Koepsell: ‘Er bestaat een neiging ethische cursussen voor ingenieurs oppervlakkig te houden, met een nadruk op juridische aspecten. De belangrijkste boodschap is: hoe blijf je uit de problemen? Werkelijk ethisch handelen vraagt echter om reflectie. Ingenieurs moeten niet zozeer de wet leren als wel de filosofie die tot die wet geleid heeft. Dan kunnen ze ook doorredeneren als de regels tekort schieten.’
Vanuit die instelling bestudeert Koepsell hoe ethische gedragscodes zo opgesteld kunnen worden dat ze mensen aanzetten tot nadenken. Nu zijn het vaak simpele vuistregels of religieuze reflexen die mensen ingeven wat juist is. Daar is op zich niets mis mee, maar filosofisch bewustzijn geeft ingenieurs sterkere handvatten om de goede beslissingen te nemen.
