In de loop der jaren ben ik in nogal wat landen geweest waar een zwarte markt bestond om geld te wisselen. Meestal was dat omdat het aanbod van westerse valuta kleiner was dan de vraag ernaar. Cubanen, bijvoorbeeld, willen graag dollars hebben, omdat ze daar dingen mee kunnen kopen die in pesos niet beschikbaar zijn. Elders houdt de overheid de koers van de eigen munt kunstmatig hoog. Hoe dan ook, het kan voor de reiziger die lokaal geld nodig heeft voor directe uitgaven aantrekkelijk zijn om zwart geld te wisselen.

Het risico dat daarmee gepaard gaat wisselt. Toen Albanië in 1993 net de grenzen geopend had, maakten de banken zelf de zwarte prijs van de lek bekend. Als je binnen geld wilde wisselen kreeg je te horen dat je dat beter buiten kon doen, want dan kreeg je meer. De zwarthandelaars buiten hielden zich scrupuleus aan de koers. In Algerije, waar ik onlangs was, mag het niet, maar lopen de wisselaars met dikke stapels bankbiljetten ‘change change’ te fluisteren in de buurt van de bankkantoren. In Iran moet je bij juweliers in de bazar zijn – iets geheimzinniger, maar iedereen weet het. Op Cuba is nog meeer voorzichtigheid geboden.

Hoe dan ook, de eerste keer geld wisselen op de zwarte markt kan spannend zijn. Wanneer je bij de grens snel wat handgeld nodig hebt voor een bus, wissel dan twintig dollar. Als je getild wordt, is de schade te overzien. De handleiding hieronder is voor de serieuzere transacties.

Stappenplan geld wisselen op de zwarte markt

1. Realiseer je: de zwarthandelaar is geen gezagsgetrouwe burger, die misschien even vaak de overheid als zijn klanten tilt. Hij doet dit vaker, kent de risico’s beter, weet wat een redelijke koers is. Je bent als reiziger in deze transactie in alle opzichten in het nadeel. Als er iemand bij inschiet, dan ben jij het.
2. Informeer wat ongeveer een schappelijke koers is (internet, medereizigers, taxichauffeurs). Reken er niet op dat je een even gunstige koers krijgt als de lokals. Zorg ook dat je weet welke coupures geldig zijn (meestal niet: biljetten met het hoofd van een verdreven dictator).
3. Bepaal het bedrag dat je wilt wisselen, liefst een rond bedrag als honderd dollar of euro, want dat rekent makkelijker. Haal het uit je portemonnee en stop het in je broekzak of op een andere plek waar je er met één hand bij kunt.
4. Begeef je naar de plek waar de wisselaars zijn. Kies er eentje uit. Er is een kans dat je nu belegerd wordt door andere gegadigden. Dit is niet goed. Hoe meer omstanders, hoe groter de kans dat je afgeleid wordt en het slachtoffer wordt van een goocheltruc. Stuur andere wisselaars weg. Gaan ze niet weg, loop dan zelf weg. Herhaal tot je één op één met de geldwisselaar dealt.
5. Haal de bankbiljetten uit je broekzak, laat ze zien en stop ze terug.
6. Informeer hoeveel hij hiervoor wil geven. Dit is beter dan de koers, want die kan afhangen van de coupures en het totale bedrag dat je wilt wisselen.
7. Onderhandel tot je het eens bent over de prijs.
8. Tel het geld na. Als er onenigheid ontstaat, geef je de stapel terug. Net zo lang tellen tot je het eens bent. Let op: jij doet de laatste telling en daarna laat je de stapel niet meer los.
9. Haal met je losse hand je dollars/euro’s uit je broekzak en overhandig ze. Einde transactie.
10. Er is een kans dat de handelaar protesteert (“dit zijn geen goede biljetten”). Met name dollars zijn makkelijk te vervalsen, dus afhankelijk van hoe je aan de biljetten komt, kan de beschuldiging waar zijn. Het eerste wat je doet is je biljetten terugvragen, om te voorkomen dat ze worden omgewisseld worden voor inderdaad verdachte exemplaren. De transactie is hiermee gecancelled. Ga niet je portemonnee pakken om een ander biljet op te zoeken. Tenzij je heel goed kunt hoofdrekenen, kun je je beter ook niet laten verleiden tot het herzien van de transactie.