Über die Dummheit (hier gratis te downloaden) is een rede die Robert Musil in maart 1937 hield in Wenen, exact een jaar voor de Anschluss, die zijn schaduw op dat moment al vooruit wierp. Toch gaat het nergens expliciet over politiek, al laat het zich in de eerste zin al raden in welke context het verhaal begrepen mag worden:

Einer, so sich unterfängt, über die Dummheit zu sprechen, läuft heute Gefahr, auf mancherlei Weise zu Schaden zu kommen; es kann ihm als Anmaßung ausgelegt werden, es kann ihm sogar als Störung der zeitgenössischen Entwicklung ausgelegt werden.

Als een degelijke geleerde in de Duitse traditie ontrafelt Musil het begrip domheid, waarbij duidelijk wordt dat die niet alleen door een verstandelijk maar vooral ook door een moreel tekort te kenschetsen valt. Er bestaat zoiets als ‘eerlijke domheid’, betoogt Musil, bij mensen die gewoon niet zo slim zijn. Daartegenover staat de ‘hogere domheid’ van mensen die zich om de een of andere reden niet willen inspannen hun verstand te gebruiken. Over die laatsten zegt hij onder meer:

Sie ist nicht sowohl ein Mangel an Intelligenz als vielmehr deren Versagen aus dem Grunde, daß sie sich Leistungen anmaßt, die ihr nicht zustehen; und sie kann alle schlechten Eigenschaften des schwachen Verstandes an sich haben, hat aber außerdem auch noch alle die an sich, die ein nicht im Gleichgewicht befindliches, verwachsenes, ungleich bewegliches, kurz, ein jedes Gemüt verursacht, das von der Gesundheit abweicht.

Van deze zin weet ik ook na een paar keer lezen niet zeker of ik hem begrijp. Ik hoop dat de toehoorders in het Wenen van 1937 ook even met hun oren knipperden. Anders zou het aan mijn begripsvermogen kunnen liggen, en dat is natuurlijk niet de bedoeling. Hoe dan ook, Musils inzichten in de domheid hebben anno populi 2020 weinig aan relevantie ingeboet.