Een propagandastrip van Lucas Cranach

Lucas Cranach, een van de belangrijkste schilders van de Duitse renaissance, was een fervent aanhanger van Maarten Luther. Beide heren woonden zo’n beetje bij elkaar om de hoek in Wittenberg. Cranach maakte een bekend portret van Luther en verzorgde gravures in diens bijbelvertaling.

Het idee om Cranachs vakmanschap in te zetten voor Reformatiepropaganda kwam echter van Andreas Karlstadt, een geleerde vriend van Luther. De strip van Karlstadt en Cranach is de eerste visuele propaganda voor de nieuwe invulling van het christendom. Hij rolde ergens tussen januari en maart 1519 van de pers. Als propaganda is het niet zo doeltreffend. Karlstadt wilde wel heel veel tekst in de plaat proppen. Maar de gedachte van de strip als propagandamiddel is wel baanbrekend.

Vilein

Hoe dan ook, de bovenste band lees je van rechts naar links. Het begint met de zondaar in de wagen. Een reeks argumenten, onder andere aangedragen door Paulus en Augustinus te paard, leiden hem naar Jezus in de hemel. De band daaronder gaat van links naar rechts en eindigt in de hel. Karlstadt weigerde te zeggen of de man in de onderste wagen iemand voorstelde, maar de grootste tegenstander van de Reformatie in de begintijd, Johannes Eck, herkende zichzelf. Dat was niet bevorderlijk voor de sfeer tijdens een groot debat later in 1519, waarbij Eck een bedremmelde Karlstadt alle hoeken van de zaal liet zien.

De strip haalde een aantal drukken, maar werd al snel ingehaald door visueel betere en inhoudelijk vileinere prenten. Karlstadt kreeg ook nog eens knetterende ruzie met Luther, die mede dankzij Cranach het boegbeeld van de Reformatie zou worden. Als eerste beeld om de zaak van het protestantisme te ondersteunen leek het me een toepasselijke omslagillustratie voor het jongste boek van mijn vader. (bron)