The employees, a workplace novel of the 22nd century van de Deense Olga Ravn is, zoals de titel al doet vermoeden, science fiction. Het bestaat uit een reeks getuigenissen van mensen en androïden die op de planeet New Discovery objecten hebben gevonden die hun emoties opwekken. Daardoor is hun op productiviteit gerichte gemeenschap ontwricht geraakt.

Zoals alle goede science fiction is deze roman in de eerste plaats een commentaar op de huidige samenleving. Op het materialisme en gebrek aan intimiteit. Maar ook hoe onder druk iedereen terugvalt op zijn eigen groep en begint te fantaseren over het uitroeien van de anderen. De mensen zijn intellectueel meer capabel, maar de humanoïden kunnen hun hele wezen uploaden naar een server en hebben zo het eeuwige leven. Wie heeft het recht het lot van het schip te bepalen?

Olga Ravn is dichter en dat merk je in deze novelle. Je moet goed tussen de regels lezen. De getuigenissen zijn genummerd, maar staan niet op volgorde. De lezer moet als het ware het verhaal bijeen scharrelen in plaats van dat het wordt opgediend. Dit is zo’n boek dat je eerst in een avond uitleest en daarna nog een paar keer erbij pakt om wat willekeurige passages opnieuw te lezen.

Karl is een Oostenrijkse vrijwilliger in de Spaanse burgeroorlog. In en hospitaal in Valencia slaat de vonk over tussen hem en verpleegster Herminia. Binnen de kortste keren zijn ze getrouwd. Binnen de kortste keren ook worden ze gescheiden door het lot. Na de overwinning van Franco worden de buitenlandse vrijwilligers geëvacueerd, maar in Oostenrijk is Karl ook niet meer echt welkom.

Entwurf einier Liebe auf den ersten Blick van Erich Hackl is een ongewoon liefdesverhaal. Hoe Karl en Herminia voor elkaar vallen, blijf onduidelijk. Het verhaal gaat over Herminia’s jarenlange pogingen om onder de chaotische omstandigheden van de oorlog haar man terug te vinden en in de armen te sluiten.

Hoe dat verloopt, ga ik uiteraard niet weggeven. Ik vond het een mooie novelle, die de sentimentaliteit schuwt en toch ontroert. In 26 episodes van gemiddeld drie bladzijden slaagt Erich Hackl erin zijn personage tot leven te laten komen én bijna een heel leven te volgen. Dat lukt je alleen als je heel doeltreffend met taal kunt omgaan.

De oude Gustav Mahler zit in zijn eentje op het dek van een boot die op weg is van New York terug naar Europa. Hij weet dat het zijn laatste grote reis is en kijkt terug op zijn leven. Dat is het concept van Der letzte Satz van de Oostenrijkse succesauteur Robert Seethaler. Behalve dat hij mijmert heeft Mahler ook nog af en toe een korte conversatie met de scheepsjongen die over zijn welzijn moet waken.

Robert Seethaler heeft ongetwijfeld de nodige biografieën van Mahler gelezen, heeft zich in zijn karakter ingeleefd, enzovoort. Hij is ook bepaald geen slechte schrijver. Maar die hele Gustav Mahler boeide mij volstrekt niet. En zo belandde ik behoorlijk onverschillig op de laatste pagina van deze novelle, alvast uitkijkend naar het volgende boek.

De mitsukoshi troostbaby company van Auke Hulst gaat over een schrijver genaamd Auke van der Hulst, die het niet lukt over het verlies van zijn grote liefde Mila heen te komen. In het hoofdverhaal bestelt hij bij een Japanse firma een robotmeisje als surrogaat voor het kind dat Mila en hij nooit gehad hebben. Tussendoor zijn er fragmenten uit een science fiction roman waarin Auke alternatieve werkelijkheden verzint om Mila alsnog te behouden.

Het eerste deel van de roman is vooral een liefdesgeschiedenis. Pas als na het eerste SF-fragment het uitdiepen van de relatie tussen Auke en zijn robotdochter Scottie begint met een tocht naar het verboden aardbevingsgebied in Groningen, slaat het boek een eigen koers in. Scottie is zeven en vermoedt dat ze anders is dan andere kinderen, omdat ze ‘geen bloed heeft’. Haar vader houdt vol dat ze een volwaardig mens is als alle andere, maar moet ook bij zichzelf te rade: wat is nou echt Scotties bestaansreden?

Deze roman weeft verschillende motieven knap in elkaar, maar persoonlijk vond ik vooral de verhaallijn rond Scottie interessant. Dat vond Auke Hulst zelf allicht ook, want de titel en de hoofdlijn van de roman draaien om Scottie. De franje daaromheen is zeker niet overbodig, maar overschaduwt bij vlagen waar het eigenlijk om gaat.

Van Tarjei Vesaas las ik met veel plezier The Ice Palace, dus ik begon met goede moed aan The birds. Het verhaal gaat over de simpele Mattis, die met zijn zuster Hege op een afgelegen plek in het bos woont. Op een dag vliegt er een houtsnip over hun huis, wat Mattis als een slecht voorteken ziet. Maar waarvan?

Vesaas weet Mattis geloofwaardig neer te zetten, in al zijn machteloosheid. Zelfs knolrapen oogsten lukt hem niet, omdat hij zich er niet op kan concentreren. Zo voelt hij zich steeds nuttelozer. Als er een man intrekt in het huis, snapt de lezer meteen dat Hege een geliefde heeft. Mattis heeft daar langer voor nodig en wordt direct bevangen door de angst alleen gelaten te worden.

Waar ik moeite mee had, was dat Mattis uiteindelijk niet zo’n interessant personage is. Knap getroffen, maar op een gegeven moment weet je het wel. Het slot vond ik slecht te rijmen met Mattis’ karakter, alsof Vesaas zelf ook eigenlijk niet goed wist hoe het verhaal af te sluiten (want anders zou het nog eindeloos voortkabbelen).

Deze zomer was ik in Meran, Zuid-Tirol, de geboorteplaats van schrijver Joseph Zoderer. Zijn werk was volop beschikbaar in de lokale boekhandel, mede omdat hij in juni overleden was. Ik kocht de novelle Die Walsche, omdat het thema, identiteit, me aansprak.

Die Walsche uit de titel is Olga. Het is geen positieve benaming die de bewoners van het naamloze dorp in Zuid-Tirol haar gegeven hebben. Ze is naar de grote stad verhuisd en heeft een relatie aangeknoopt met nota bene een Italiaan. Olga is een verraadster. Wanneer haar vader overlijdt, keert ze terug naar het dorp.

Het is een klassiek gegeven dat door Zoderer subtiel en met liefde wordt uitgewerkt. Twee werelden schuren tegen elkaar aan, zowel tussen Olga en de dorpelingen, als in Olga zelf. Er gebeuren geen schokkende dingen en het slot is onvermijdelijk als gevolg van eerdere keuzes, maar het is een mooi verhaal, dat ook als theaterstuk en film een publiek bereikte.

Lees verder Joseph Zoderer: Die Walsche

Het uur van de olifant, de jongste roman van Otto de Kat, gaat over de trauma’s die twee Nederlandse soldaten oplopen bij het afslachten van Atjehers tijdens de oorlog aan het begin van de vorige eeuw. Beiden zijn ervan overtuigd dat het niet deugt wat Nederland daar doet, maar toch vooral vanuit de paternalistische gedachte dat je zo niet omgaat met je onderdanen. Indertijd relatief progressief, maar anno 2022 is het toch een beetje raar om nog een roman over de koloniale tijd te lezen waarin de gekoloniseerden zelf nauwelijks een rol hebben.

Dat gezegd hebbende is het vanuit literair oogpunt een prima roman. De Kat is een uitstekende verteller, die weet hoe je een verhaal opbouwt. De dialogen vond ik een beetje gekunsteld, maar dat kan aan mij liggen. Ook het bezwaar dat ik bij De Inscheper had, namelijk dat je niet echt in het hoofd van de hoofdrolspelers belandt, blijft overeind. Wat allemaal niet wegneemt dat ik me hier een avond lang uitstekend mee vermaakt heb.