In Generatie 9/11 koppelt NRC-journalist Lotfi el Hamidi zijn eigen ervaringen als jongere in Rotterdam-West aan algemene analyses over de wereld na de aanslagen op het WTC. Dat eerste is logischerwijs het meest unieke aan dit boek, want over het laatste is de afgelopen twintig jaar best al het nodige geschreven, ook door mij.

De bundel bestaat uit tien essays met telkens een andere invalshoek: de directe impact van de aanslagen, het korte moment van zelfreflectie in Amerika (Waarom haten ze ons?), de gevolgen voor hoe tegen moslims aangekeken werd, de consequenties daar weer van voor hun positie in de samenleving. Zoals El Hamidi zelf constateert: er is inmiddels een nieuwe generatie voor wie 9/11 een stuk geschiedenis is dat wordt doorgegeven. De omslag in de samenleving hebben zij niet meegemaakt, de huidige situatie is voor hen ‘normaal’. Met name voor die generatie is dit boek een perfecte inleiding in de materie: toegankelijk zonder thema’s over te slaan, belezen zonder pedanterie.

Voor mij als veteraan van de discussie had het persoonlijke wel wat sterker naar voren mogen komen. El Hamidi stelt zijn eigen (Rotterdamse) ervaringen in dienst van het grotere verhaal dat hij wil vertellen. Dat had hij van mij mogen omdraaien. Maar allicht komt dat nog een keer.

Met Jakarta heb ik helemaal niets. Vol, vuil en niet bezienswaardig. Ik raad iedereen die erheen gaat aan om meteen de trein naar Bogor te nemen – al is dat tegenwoordig zo goed aan de hoofdstad vastgegroeid. Toch slaagt Philip Dröge (van wie ik eerder Tambora las) er zowaar in iets van zijn liefde voor de stad op mij over te brengen met Moederstad, een verhaal over de moderne stad, de archeologische erfenis van de Nederlanders en zijn voorouders van wie de eerste al vlak na de oprichting van Batavia aan wal ging.

Door die omstandigheid kan Philip Dröge zo’n beetje de complete historie van de stad schetsen aan de hand van zijn familiegeschiedenis. Zo wordt een verhaal dat anders abstract zou blijven ineens heel persoonlijk. Daardoorheen weeft hij een aantal bezoeken aan de moderne stad, waarin hij op zoek gaat naar plaatsen waar zijn verwanten gewoond hebben. En passant komen ook wat andere plekken van belang voorbij – en de constatering dat het oude Batavia behoorlijk onzichtbaar is geworden, maar tegelijkertijd alomtegenwoordig, bijvoorbeeld omdat de infrastructuur van wegen en wijken intact is gebleven.

Lees verder Philip Dröge: Moederstad

Dominion van Tom Holland is een controversieel boek. De een vindt het prachtig, de ander spreekt van kwakgeschiedenis. Vast staat dat Holland niet van de straat is. Hij racet door 2000 jaar geschiedenis heen en laat daarbij een lang spoor van voetnoten na. Hier schrijft een belezen man met een plan.

Dat plan is om te laten zien hoe het christendom het moderne denken gevormd heeft, inclusief allerlei seculiere instituties als wetenschap, vrijheid van godsdienst en democratie. Meer precies (maar minder uitgesproken) is het plan om te laten zien dat het intellectuele, liberale christendom dit heeft gedaan, dat het in zekere zin al die tijd gekost heeft om de radicale vrijheidsboodschap van Jezus en Paulus werkelijk te laten landen. Zo’n plan is mooi, want het geeft een duidelijke lijn aan een boek en dat leest prettig.

Lees verder Het impressionisme van Tom Hollands Dominion

In A Confession (lees gratis) vertelt Leo Tolstoy over zijn geloof, hoe hij het meekreeg, hoe hij het afwees en hoe hij het hervond. De Orthodox Russische kerk vond het zo bedreigend dat het in eigen land niet mocht verschijnen, ondanks de roem van de auteur. Tolstoy wijst het rationele, dogmatische geloof af. Hij ziet meer in een mystiek Godsgeloof, dat veel gemeen heeft met het boeddhisme.

At the time it was so essential for me to believe in order to live that I subconsciously hid from myself the contradictions and obscurities of religious dogma. But there was a limit to the amount of meaning that could be read into the rituals.

Het is een mooi, persoonlijk boekje, waarin Tolstoy ook openhartig over zijn zelfmoordneigingen vertelt. Het is daarmee een goede inleiding in het gedachtegoed van een van de grondleggers van het christen-anarchisme. Mahatma Ghandi was een van de bewonderaars van dit deel van Tolstoys oeuvre, zodat de rijkweidte ervan enorm genoemd mag worden.

Ik mag graag op de veranda van een vakantiehuisje naar de vogels kijken. Dat is echter iets anders dan tien pagina’s lezen over iemand die dat aan het doen is. Dat trek ik niet echt, ervoer ik tijdens het lezen van Walden van Henry David Thoreau, een van Amerika’s grote schrijvers en denkers van de negentiende eeuw, die bij zijn leven overigens vrij onbekend bleef. Walden is het verslag van een tweejarig verblijf in een hut bij het gelijknamige meertje in Massachusetts. Door zo eenvoudig mogelijk te leven wilden hij doordringen tot de kern van het bestaan.

Dat leidt tot mooie en bij vlagen vermakelijke passages over de noodzaak van kleding en onderkomen, in contrast van wat mensen daarvan maken zodra ze wat beter af zijn. De lange passages over praktische zaken die hij moet regelen om zijn autarkische levensstijl tot stand te brengen vond ik minder boeiend, al dragen die natuurlijk wel bij aan het scheppen van de sfeer. De stijl is bijna journalistiek, met veel gevoel voor detail.

Lees verder Henry David Thoreau: Walden

Über die Dummheit (hier gratis te downloaden) is een rede die Robert Musil in maart 1937 hield in Wenen, exact een jaar voor de Anschluss, die zijn schaduw op dat moment al vooruit wierp. Toch gaat het nergens expliciet over politiek, al laat het zich in de eerste zin al raden in welke context het verhaal begrepen mag worden:

Einer, so sich unterfängt, über die Dummheit zu sprechen, läuft heute Gefahr, auf mancherlei Weise zu Schaden zu kommen; es kann ihm als Anmaßung ausgelegt werden, es kann ihm sogar als Störung der zeitgenössischen Entwicklung ausgelegt werden.

Lees verder Robert Musil: Über die Dummheit

De geur van guave is een interviewboekje uit 1982, of eerder een gesprek tussen Gabriel Garcia Marquez en zijn goede vriend Plinio Mendoza. Of nou ja, het is ook geen gesprek, want Mendoza weet natuurlijk al lang wat zijn vriend wil vertellen. Hij geeft gewoon een reeks voorzetten die Gabo mag inkoppen.

Het gaat over twee dingen. Ten eerste zijn leven. Zijn grootvader, de kolonel, bij wie hij opgroeide. De kleine hel van het internaat in Bogotá waar hij niettemin Kafka en Faulkner ontdekte. De vier eerste romans die slecht verkochten. Hoe zijn vrouw geld bij elkaar schraapte, terwijl hij Honderd Jaar Eenzaamheid schreef, in de hoop dat de vijfde poging dan wel succes zou brengen. Zijn bewondering voor Fidel Castro, die een heel goede eindredacteur was.

Lees verder Gabriel Garcia Marquez in gesprek met Plinio Mendoza

Op de valreep van de Boekenweek het geschenk uit. Verreweg het beste van deze eeuw. Annejet van der Zijl kreeg het verhaal in de schoot geworpen: een Hollandse jongeman die verliefd wordt op een zwart meisje in het Charleston van de vroege negentiende eeuw, waar ze hun liefde, laat staan hun huwelijk verborgen moeten houden. Het zuiden van de Verenigde Staten is een wrede maatschappij, waar iedereen die zijn slaven niet als vee behandelt wordt uitgekotst.

Van zo’n verhaal kun je nogal een melodrama maken, maar Annejet van der Zijl houdt het zakelijk. Ze zet wat trucjes in om het verhaal spannend in elkaar te steken, maar verder heeft ze geen opsmuk nodig om met name Leon levendig neer te zetten. Juliette komt er bekaaider vanaf, ongetwijfeld bij gebrek aan bronnen. Want in het half jaar dat Van der Zijl had, heeft ze ook nog eens een indrukwekkende hoeveelheid onderzoek gedaan, aan beide kanten van de oceaan. Petje af.

Notes on nationalism van George Orwell zou eigenlijk ‘Notes on tribalism’ moeten heten, want wat Orwell hier beschrijft is bekrompen groepsdenken in de breedte, dus inclusief onder meer communisme en politiek catholicisme. Het essay dateert van 1945, maar de observaties kun je zo over de hedendaagse politiek leggen. Neem bijvoorbeeld de drie algemene karaktertrekken die hij signaleert:

1. Obsessie met de superioriteit van de eigen stam
2. Instabiele hechting, dat wil zeggen, relatief eenvoudige overdraagbaarheid van de loyaliteit op een andere stam
3. Onverschilligheid ten opzichte van de werkelijkheid: wat niet in het straatje past wordt genegeerd of ontkend

Lees verder George Orwell: Notes on nationalism

‘Toen ik in 1975 voor het eerst van mijn leven in Leningrad verbleef, was het nog maar negen jaar geleden dat Anna Achmatova de laatste adem had uitgeblazen’, begint Jan Brokken zijn reisverslag De gloed van Sint-Petersburg. Fragmenten uit de zinnen erop: ‘Haar invloed was nog altijd merkbaar … Echt verboden was haar werk niet langer … toch riep haar naam nog altijd … Anna Achmatova zat nog half in het verdomhoekje.’

Na die eerste alinea vermoed je als lezer drie dingen:

• Het zou wel eens heel veel over Anna Achmatova kunnen gaan
• De auteur gaat koketteren met herinneringen
• De auteur is geen begenadigd stilist

De gloed van Sint-Petersburg heeft de gedaante van een serie wandelingen door de Russische stad, waarbij Jan Brokken dan (toevallig) moet denken aan een grootheid uit de Russische kunst, over wie hij vervolgens een of twee pagina’s uitwijdt op een vrij oppervlakkige, Wikipedia-achtige wijze. Hij bezoekt musea, spreekt eens een voorbijganger. Laat merken dat hij welzeker een belezen en bereisd mens is.

Enfin, wanneer je weinig tot niets weet van de Russische kunstscene onder de Sovjets, dan steek je er het nodige van op, maar over Sint-Petersburg als stad kom je niks te weten. Al met al geen beroerd boek (en beter geschreven dan de eerste alinea doet vermoeden), maar het verwaait voor je er erg in hebt.