Saai zijn ze nooit, de films van Darren Aronofsky, al sinds zijn eerste, Pi, twintig jaar geleden. Je weet werkelijk nooit wat er precies aan de hand is. Dat geldt ook voor zijn jongste, Mother!, die helaas niet goed kan kiezen tussen horrorsprookje en bijbelse allegorie.

De horror is zo op het oog dik in orde. Niet al te snuggere, naamloze vrouw (Jennifer Lawrence) trekt in een verlaten huis met een eveneens naamloze getormenteerde schrijver (Javier Bardem) op wie ze ontzettend verliefd is, van wie je als bioscoopganger onmiddellijk weet: foute boel. Er komen ongenode gasten, er druipt bloed langs de muur. En het gaat van kwaad tot erger. Aronofsky houdt de camera dichtbij de fantastische acterende Lawrence, om haar ongemak en angst in het gezicht van de kijker te duwen.

Lees verder Mother! hinkt op teveel gedachten

Tom Cruise in een vliegtuig, dat is natuurlijk eerder vertoond. Maar in American Made speelt hij een gast die volstrekt niet deugt, heel heel losjes gebaseerd op het levensverhaal van Barry Seal. In werkelijkheid was Seal een drugssmokkelaar die gepakt werd en om aan zijn straf te ontkomen informant werd voor de DEA. In de filmversie wordt hij in een eerder stadium gerecruteerd door de CIA om spionagevluchten te maken en later de contra’s in Nicaragua van wapens te voorzien. Vervolgens bezorgt Seal de wapens bij de Colombiaanse drugsmaffia en neemt hij op de terugweg cocaïne mee.

Enfin, het is allemaal een goede aanleiding voor stunts met vliegtuigen en absurde maar niet onlogische plotwendingen die Seal steeds verder in het nauw drijven. Tom Cruise schmiert er heerlijk op los. Echt memorabele scenes kent de film niet, maar het is twee uur fijn vermaak. Zodra je buiten staat ben je de helft alweer vergeten.

Bram Fischer is een van de grote helden van de apartheidsstrijd, een Afrikaner advocaat die een luxe bestaan op het spel zette als clandestiene leider van de communistische partij en die zichzelf ook nog eens in de kijker speelde als verdediger van Nelson Mandela in het Rivonia Proces. Na diens veroordeling ging Fischer ondergronds, werd uiteindelijk gearresteerd en veroordeeld. Toen hij stervende was aan onbehandelde kanker, werd hij nog snel even vrijgelaten. Zijn as werd na de crematie in beslag genomen en is nooit meer gelocaliseerd.

De film die zijn naam draagt is vooral een rechtbankdrama rond het Rivonia Proces. Je weet natuurlijk hoe het gaat aflopen en toch is het spannend of Mandela en de zijnen de doodstraf gaan krijgen of niet. Dat is te danken aan de empathische regie van Jean van de Velde, die geen bijzondere trucs uithaalt maar zich helemaal dienstbaar maakt aan het verhaal. Meer is niet nodig om onder de indruk de bioscoop te verlaten, met op je netvlies het (verzonnen) schokkende beeld van wat er met Fischers as gebeurd is.

Er is een genre films dat alleen maar lief te noemen is. Denk Nebraska, denk The straight story, denk de Paul Auster films Smoke en Blue in the Face. Films waarin aardige mensen door het leven sukkelen, een droom achterna jagen zonder dat die werkelijk in zicht komt. Films waarin doorgaans helemaal niks gebeurt, maar zich aan het eind toch een minuscule climax voordoet. Paterson is zo’n film.

Paterson is buschauffeur. ’s Avonds en in de lunchpauze schrijft hij niet zo heel sterke gedichten in de stijl van William Carlos Williams. Hij houdt heel veel van zijn vriendin Laura, en zij van hem. Laura hoopt rijk te worden met cupcakes die prachtig ogen, maar niet erg eetbaar zijn. Ze hebben een chagrijnige buldog genaamd Marvin. Als hij Marvin ’s avond uitlaat, neemt Paterson een biertje in de plaatselijke bar, waar het stikt van de aardige mensen die niet altijd even handig zijn in de omgang. Af en toe is er in de bar sprake van enige consternatie.

Dat is het wel zo’n beetje. De film volgt Paterson gedurende zeven min of meer identieke dagen. Niet afgeleid door een plot krijg je als kijker van regisseur Jim Jarmusch (die nog een rol speelde in Blue in the Face) alle tijd om de details in je op te nemen. Op de eerste dag, bijvoorbeeld, vertelt Laura dat ze gedroomd heeft over een tweeling die ze zullen krijgen. De daaropvolgende dagen komt Paterson telkens tweelingen tegen. Opwindend is het allemaal niet. Maar je gaat wel met een fijne glimlach naar huis.

Ieder jaar probeer ik tijdens het IFFR tenminste de Indonesische films te zien. Dit jaar waren het er twee, met een totaal verschillend karakter, maar wel allebei met sociaal onrecht als thema.

A woman from Jawa speelt zich af tegen het eind van de koloniale tijd. Asih, de nyai (bijvrouw) van planter Willem van Erk, weet dat ze bij zijn aanstaande dood er alleen voor zal staan. Al diens bezittingen vallen toe aan zijn vrouw in Nederland en zij is door haar eigen verwanten uitgestoten. Ze runt al jaren de plantage, maar zal er niets van terugzien. Zonder Willem is ze niemand.

Een mooi gegeven voor een drama, maar helaas wordt het plot te schematisch uitgewerkt. Dat komt mede door de keuze van regisseur Garin Nugroho om het te verfilmen als een toneelvoorstelling: één mise-en-scène, één nauwelijks bewegende camera. De acteurs doen mee met grootse gebaren en dictie, alsof ze een zaal van een paar honderd man moeten bereiken in plaats van een kijker die pal voor hun neus staat. Er wordt veel aangekaart door de bonte stoet aan politiek activisten, advocaten, moslimleiders, schreeuwende passanten en wat dies meer zij, maar uiteindelijk komt de hoofdpersoon daardoor niet uit de verf.

Lees verder Twee Indonesische films op het IFFR

Het is dat je weet dat The Founder een biopic is over Ray Kroc, de man achter het succes van McDonald’s, ander zou je het zo geloven als de steeds lepere Michael Keaton, die Kroc speelt, nog eens iemand onder de trein gooit in zijn vastbeslotenheid om de grootste restaurantketen van de wereld op te bouwen.

Keaton begint Kroc als een sukkel, een handelsreiziger die milkshakemachines aan de man probeert te brengen, bij wie het in de bol slaat als hij een order voor acht exemplaren krijgt van Dick en Mac McDonald. Dick heeft een industrieel voedselproductiesysteem bedacht waarmee de klant binnen een minuut zijn maaltijd heeft. In plaats van het idee gewoon te jatten, zoals Jim McLamore en David Edgerton, gaat Kroc een franchise-overeenkomst aan met de broers. Dat doet hij zo onhandig dat hij er bijna failliet aan gaat.

Onmerkbaar verandert Kroc in een haai, die uiteindelijk de broers eruit werkt. Tijdens dat proces ga je hem als kijker steeds minder sympathiek vinden. Hij was altijd al een nietsontziende egoïst, maar naar mate hij succesvoller wordt, gaat dat meer storen. Erg knap hoe Keaton in de rol van Kroc kruipt en ongemerkt een steeds onaangenamer personage neerzet, terwijl er ogenschijnlijk niets verandert.

In de nieuwe Star Wars film Rogue One is opnieuw de hoofdrol weggelegd voor een sterke vrouw, Jyn Erso (gespeeld door Felicity Jones). Zij gaat, tegen de bevelen in, achter de blauwdrukken van de Death Star aan. Die is door haar vader zo ontworpen dat een gericht schot hem kan uitschakelen, als je precies weet waar je zijn moet. Met een clubje medestanders trekt ze diep het vijandelijk gebied in – en slaagt in haar missie, weten de fans van tevoren, want de blauwdrukken zijn beschikbaar in A New Hope, de eerste Star Wars film uit 1977.

Jyn is niet de eerste sterke Star-Warsvrouw. Sterker, nog hulpeloze prinsessen bestaan hier niet, tenzij je de moeder van Anakin Skywalker in het verguisde deel 1 meerekent. Prinses Leia uit de vroegste delen was de brutale leider van de rebellen. In de tweede trilogie bleef Leia’s moeder Padmé Amidala mentaal beter overeind dan haar man Anakin. En de derde trilogie lijkt helemaal te gaan draaien om Rey. Het is in de vrouwenrollen dat Star Wars zich onderscheidt van andere science fiction. En daarin ligt ook het succes bij nerds die de harde kern van de fans vormen.

Lees verder Rogue One – Waarom nerds van sterke vrouwen houden

Tijdens het zien van The Salesman (Forushande), het drama van de Iraanse regisseur Asghar Farhadi, moest ik regelmatig denken aan Elle van Paul Verhoeven. Beide films gaan over een verkrachte vrouw die haar trauma een plek moet geven en daaruit sterker tevoorschijn komt dan haar naaste omgeving. Maar verder lijken ze in niks op elkaar. Verhoeven maakt bijna alles expliciet, terwijl Farhadi de kijker slechts impliciete aanwijzingen geeft – zonder dat het verhaal daardoor iets probeert te verhullen.

Het verhaal: Emad en Rana verhuizen naar een nieuw appartement. Op een avond wordt er aangebeld. Zonder door de intercom te vragen wie het is, zet Rana de deur alvast open. Ze verwacht Emad. Zelf gaat ze douchen. Wat er vervolgens gebeurt wordt nooit uitgesproken. Er is langdurig geschreeuw geweest, vertellen de buren tegen Emad. Een echtelijke ruzie, dachten ze eerst, maar toen gingen ze toch maar kijken. De buurvrouw heeft haar aangekleed en naar het ziekenhuis gebracht. De belager is op blote voeten gevlucht. Hij heeft geld achtergelaten, maar onbedoeld ook zijn autosleutels. De vorige huurster van het appartement leidde ‘een wild leven’. De belager was vast een van haar klanten, zegt de buurman.

Lees verder Iraanse film The Salesman is indringend impliciet

Filmpsychopaten zijn er in twee soorten: de manische idioten en de slijmerds, die proberen hun slachtoffers uit te leggen dat ze het allemaal aan zichzelf te danken hebben. Eentje van dat laatste type ontmoeten Tony (Jake Gyllenhaal) en zijn gezin in Nocturnal Animals. Je begrijpt als kijker onmiddellijk dat dit niet goed kan aflopen, maar weet niet goed wat er mis zal gaan – en houdt ergens de hoop op een sisser.

Tony’s beklemmende verhaal is ingebed in een raamvertelling. Daarin stuurt de schrijver Edward (Jake Gyllenhaal) het manuscript Nocturnal Animals naar zijn ex Susan (Amy Adams), die hem op een mysterieuze maar niet zo fraaie wijze verlaten heeft voor een carrièreman voor wie ze op het tweede plan komt. Zelf is ze succesvol maar diep ongelukkig als galeriehoudster voor de happy few. Het manuscript houdt haar ’s nachts uit haar slaap.

Lees verder Nocturnal Animals: beklemmend en intrigerend