De film Into Great Silence, over de Kartuizer monniken die een leven van stilte en contemplatie leiden in de Franse Alpen, duurt minstens een uur te lang. Op een gegeven moment weet je wel dat alles in het klooster met grote toewijding en in een tergend laag tempo plaatsvindt.

Niettemin blijft het fascinerend, zeker voor een politicus die niet zou weten wat hij met zijn leven moest zonder maatschappelijke actie, te zien hoe mensen zich helemaal afzonderen uit de samenleving. Ik meende een lichte vorm van idiotie te herkennen in de ogen van de monniken. Autisme ligt voor de hand. En toch, ik voelde ook bewondering voor de vastbeslotenheid en onthechtheid die de 25 mannen aan de dag leggen. Lang geleden dat ik zo uitvoerig over een film nagepraat heb.

World Trace Center is de tweede film in korte tijd over 9/11 (de ander was United 93). Beide zijn ingetogen films, wat zeker voor regisseur Oliver Stone van WTC een hele prestatie mag heten. Die houdt namelijk van stevig uitpakken.

Stone geldt net als Paul Greengrass, de regisseur van United 93 als een ‘liberal’. In Europese termen is dat nog niet meteen links, maar op z’n Amerikaans conservatief zijn beide heren zeker niet. En het zijn ook geen types die concessies doen aan opportunistische producenten (al riekt de larmoyante en overbodige laatste scene van WTC daar wel naar).

Geen van beide films slaat een patriottische toon aan, maar ze zijn wel doortrokken van iets anders zeer Amerikaans: heldendom en opofferingsgezindheid zijn sterk gekoppeld aan overlevingsdrang. Dat is wel iets anders dan de mentaliteit van de tegenpartij, voor wie heldendom sterk geassocieerd is met de martelaarsdood. De strijd tegen het islamitisch terrorisme is ook een strijd van een levenscultus tegen een doodscultus.

Wie vandaag de dag Belgrado, Sarajevo en Zagreb aandoet, moet constateren dat de zwaarst gehavende van de drie het snelst weer opgeveerd is uit de zoveelste Balkanoorlog. Belgrado is nog altijd een postcommunistische stad, met treurige winkelstraten die slechts aarzelend aan de nieuwe tijd tegemoet komen. Zagreb doet zijn best met mediterrane loungeterrasjes, waar het zeker gezellig is, maar toch een provinciaalse sfeer hangt. Sarajevo daarentegen heeft de oude bazaar hersteld en een levendige hoofdstraat met hippe winkels en terrassen opgebouwd.

De film Grbavica laat de achterkant zien van een nog altijd getraumatiseerde stad. Een moeder probeert voor haar dochter verborgen te houden dat ze niet het kind is van een Bosnische vrijheidsstrijder, maar, door verkrachting, van een Servische chetnik. De verhaallijn is clichématig, de toon is overdreven plechtig en ook het acteerwerk is niet echt sterk, maar de integriteit staat buiten kijf. Eerder een interessante film dus dan een goede.

Toch is het in zekere zin jammer dat Sarajevo juist door zo’n film (die in Berlijn een Gouden Beer won) weer op de kaart gezet wordt. Het schetst het beeld van een stad die vooral bezig is het verleden te verwerken. Misschien is dat ook wel de rol waarin de buitenwacht haar verwacht en dus graag bevestigt. Maar de straten in het hart van Sarajevo bevestigen juist dat de stad de trauma’s rap aan het ontgroeien is.