Nog zoiets om als Rotterdammer jaloers op te worden: de Kulturbrauerei in Prenzlauer Berg, toch al de hipste buurt van Berlijn. Film, theater, dans, cursussen, allemaal bij elkaar rond de binnenplaats van de oude brouwerij, die in omvang vergelijkbaar is het Binnenwegplein.

Een kleine stad als Rotterdam kan zich zo’n complex niet veroorloven, maar de stad is momenteel juist bezig de culturele faciliteiten verder over de stad uit te smeren. Luxor bevindt zich inmiddels op de Wilhelminapier, Lantaren/Venster gaat erheen, Now&Wow zit nog iets verderop. Een lobby probeert een grote muziekzaal bij het Marconiplein te realiseren.

Volgens mij heeft Rotterdam een locatiebeleid voor culturele voorzieningen nodig, waar nu slechts per geval gekeken wordt naar plekken voor huisvesting. Op dit moment is het uitgaansleven uitgesmeerd over een veel te groot oppervlak, wat voor de uitstraling niet optimaal is. Rotterdam heeft een visie nodig op de verweving van cultuur en uitgaan, anders blijft het vestigingsbeleid hap-snap.

Alweer tien jaar oud is het Hamburger Bahnhof Museum voor moderne kunst, gevestigd in, zoals de naam al zegt, een oud station. De vergelijking met het oudere Musée d’Orsay in Parijs dringt zich vanzelf op als je de centrale hal betreedt. Die is kleiner dan zijn Parijse evenknie, maar een ander verschil valt meer op.

Het Berlijnse museum is geheel van zijn stationssfeer ontdaan. Waar het Musée d’Orsay nog ’trein’ uitademt, is de Berlijner variant een kunsthal geworden, smetteloos wit tot in de vezels. Alleen de stalen bogen hebben een beschaafd grijs accent meegekregen. Zelfs de enorme voormalige werkplaatsen zijn wit, wit, wit.

O ja, er hangt ook nog kunst, moderne kunst die de zeef van de tijd nog niet gepasseerd is. Het gevolg is dat so-what kunst wordt afgewisseld door leuke invallen. Op dit moment hangt in het hele museum een weeige geur, dankzij een aantal werken van Felix Gonzalez, bestaand uit grote vlakken toffees in kleurige wikkeltjes, waarvan de bezoeker mag snoepen zoveel hij wil. Aardig, maar eindig, anders dan de Warhols en Lichtensteins die een eindje verderop hangen.

Ook nieuw in Berlijn sinds de vorige keer: het holocaust monument. Daar is nogal wat om te doen geweest. Het plein met basalten peilers in verschillende hoogten zou te megalomaan zijn. Zoals dat gaat met dit soort gevoelige onderwerpen, werd er eindeloos gesteggeld, maar nu staat het er.

Waarom iedereen zo moeilijk gedaan heeft, is mij niet helemaal duidelijk. Het is een mooi monument, een doolhof waarin je elkaar behoorlijk kunt kwijtraken. De omvang heeft het nodig om indrukwekkend te zijn. Het monument bij de Rijksdag voor de door nazi’s vermoorde bondsdagleden – om het maar eens met iets te vergelijken – is kleiner en evengoed mooi en indrukwekkend, maar er is een terecht schaalverschil met de holocaust. Een klein monument daarvoor zou op deze plek ongepast zijn.

Het enige wat je je kunt afvragen is in hoeverre dit bouwwerk een holocaustmonument zal blijven. De peilers herinneren aan de eindeloze rijen schoorstenen van Auschwitz, maar waar het voormalige vernietigingskamp de dood uitademt, kan het Berlijnse monument op enig moment een op zichzelf staand onderdeel van de stad worden, zoals de dam in Amsterdam, die ook alleen nog bij speciale gelegenheden de herinnering aan de gevallenen van de oorlog oproept.

Toen ik vijf jaar geleden voor het laatst in Berlijn was, bevond zich op de plek van het Lehrter Bahnhof een bouwput. Nu staat er op die plek een indrukwekkend Hauptbahnhof. Acht sporen kruislings op acht andere met daartussen drie verdiepingen winkels en een indrukwekkende, opgehangen glazen gevel die uitzicht biedt op de Rijksdag. Al die tijd hebben trein en S-bahn gewoon doorgereden.

Hetgeen mij brengt bij Rotterdam CS. Dat zal natuurlijk nooit zo indrukwekkend worden als Berlijn CS, maar al met al is 2010 wel erg ver weg voor een operatie die (op de uiterst krappe manoeuvreerruimte in Rotterdam na) minder verstrekkend is dan wat zich hier heeft afgespeeld. Wel jammer dat de plannen zo versoberd zijn, omdat Pim ze niet zag zitten.

Daar staat dan wel weer tegenover dat Berlijn de facto failliet is, terwijl Rotterdam een miljard in de oorlogskas heeft dankzij de verkoop van de AVR. Dat is uiteraard ook veel waard, maar als argeloze toerist ben je daar niet zo mee bezig.

Zo, ik ben weer boven water, na een rondje door de Kaukasusrepublieken Armenië, Azerbeidzjan en Georgië. Alledrie hebben ze hun eigen karakter, hoewel de sovjetsaus er nog heel dik bovenop ligt, zeker in de architectuur van de hoofdsteden Jerevan, Baku en Tbilisi. De laatste heeft nog het meeste eigen karakter, simpelweg omdat er vrij veel van voor het communisme overeind staat. Georgië, de enige werkelijke democratie van de drie, straalt ook het meeste zelfvertrouwen uit. En heeft prachtige, onbedorven wandelgebieden in het hooggebergte van de Kaukasus.

Azerbeidzjan is een olieland, in allerlei opzichten. Het spul wordt in pijpleidingen gestopt en verkocht, maar in de omgeving van Baku vind je het ook in sloten terug. Veel beeldender dan rond Baku kan een milieuramp niet worden. Het arme Armenië zit aan alle kanten klem. Met Azerbeidzjan heeft het oorlog, met Turkije is het geen vriendjes. De kleine grens met Iran is onhandig, dus alles moet via Georgië aangevoerd worden. Niettemin leeft het nationalisme volop en zitten de talloze cafés van Jerevan avond aan avond vol.

Interessant om eens in een vergeten hoekje van Europa mijn licht op te steken. Paar plaatjes hier (onder Europa).

Merkwaardig hoe je als kind geconditioneerd word. Toen om half een mijn tafel heen en weer begon te schudden, dacht ik niet: wat krijgen we nou? Maar meteen: aardbeving. Vrijwel meteen stond ik bij het raam op zoek naar een vluchtweg, want op de vierde verdieping van een Maltees hotel was met de trap naar beneden gaan niet zo verstandig. Gelukkig hield het schudden op, zodra ik vastgesteld had als een rat in de val te zitten.

Het epicentrum bleek in zee te liggen, niet ver van Athene, en had een kracht van 6,9 op de schaal van Richter. De beving duurde dertig seconden ter plekke, twintig in Athene en ongeveer tien bij mij op Malta. Griekenland ligt nu zes centimeter dichter bij Afrika dan gisteren. Een mirakel dat er geen slachtoffers zijn gevallen.