Columns (voor De Ingenieur)

Robots consumeren niet

In de industrialisering die al twee eeuwen aan de gang is, zijn vele banen verloren gegaan. Toch zijn we niet massaal werkloos. Sterker nog, we zijn welvarender dan ooit en kunnen ons een materiële welvaart veroorloven die we nooit gehad hadden als al die spulletjes door mensenhanden gemaakt hadden moeten worden.

Daar is een economische verklaring voor. Investeringen in robots vergen veel kapitaal, dat alleen terugverdiend wordt als iemand de spulletjes die ze maken (of steeds vaker: diensten die ze leveren) koopt. Robots zelf doen dat niet. Kortom, investeren in robots is alleen zinvol als er genoeg consumenten zijn. Toenemende investeringen in robots zijn mogelijk bij de gratie van toenemende (gemiddelde) bestedingskracht bij consumenten.

Niettemin breekt eens in de zoveel tijd maatschappelijke paniek uit rond robots (in de jaren vijftig bijvoorbeeld). Deze keer was het de beurt aan Lodewijk Asscher om robots een zwarte piet toe te schuiven, met als doel een belastingverschuiving van arbeid naar kapitaal voor te sorteren. Daarmee slaat hij de plank had mis, zowel bij de aanduiding van het probleem als van de oplossing.

Lees verder Robots consumeren niet

De plek van God in een proefschrift

Dankbaarheid is geen wetenschappelijk begrip. Het is immers niet een objectief verschijnsel, maar een subjectieve gemoedstoestand die zich onttrekt aan kilogrammen, seconden, ampères of andere erkende meeteenheden. Er valt dus veel voor te zeggen dat een dankwoord niet thuis hoort in een proefschrift. De dissertatie is immers het bewijs van wetenschappelijk vakmanschap waarmee de jonge gezel zich de evenknie van zijn meesters toont.

De Wageningse promovendus Jerke de Vries had daarom het grootste gelijk, toen hij het complete dankwoord uit zijn proefschrift scheurde in reactie op de instructie van zijn universiteit jegens wie hij zijn dankbaarheid mocht tonen. De Vries wilde God bedanken en dat mocht niet. Door het complete dankwoord te schrappen kon hij alsnog promoveren.

Lees verder De plek van God in een proefschrift

Privacy is geen gebraden kippetje

Sinds ik mijn maandelijkse column in De Ingenieur kwijt ben (vernieuwing bladformule, u kent dat wel) heb ik de Volkskrant ontdekt als podium voor mijn opinies over techniek en maatschappij. Hieronder een iets uitgebreidere versie van het artikel over privacy dat er vanochtend in stond.

Iedereen met een mobiele telefoon krijgt daarbij een behoorlijk privacybestendige berichtenservice: sms. Daarvoor geldt een stuksprijs. Daarom zijn veel Nederlanders geswitcht naar WhatsApp. Dat is namelijk gratis.

Toen WhatsApp vorige week werd overgenomen door Facebook, leidde dat tot golfje van verontwaardiging. Mensen vreesden voor hun privacy, omdat Facebook andere gebruiksvoorwaarden hanteert. Maar in plaats van terug te schakelen naar sms, installeerden velen het Russische alternatief Telegram. Want gratis. Kennelijk vinden we privacy wel belangrijk, maar het mag geen geld kosten.

Lees verder Privacy is geen gebraden kippetje

Tien artikelen per jaar is genoeg

Voor het eerst in jaren had ik vandaag weer eens een stuk in de Volkskrant, over zelfplagiaat. Hieronder een iets uitgebreidere versie.

Econoom Peter Nijkamp heeft verzuimd om genoeg woordjes te veranderen als hij in een artikel informatie uit eerder werk recyclede. Dat heet zelfplagiaat en daar moet hij nu voor hangen. Collega’s zijn geschokt, de universiteit stelt een onderzoek in, er komt een rapport en daarna gaat men over tot de orde van de dag – terwijl iedereen die erbij betrokken is, had kunnen weten dat er iets niet klopte en bewust zijn ogen ervoor sloot. Nijkamps productiviteit (en die van vele anderen) was menselijkerwijs niet haalbaar.

Als wetenschapsjournalist met academische achtergrond heb ik het relatief makkelijk. Ik hoef niet zelf een inzicht te hebben, niet zelf onderzoek te doen, niet zelf een artikel door het wetenschappelijke publicatieproces te loodsen. Ik hoef alleen maar me in te lezen, een interview te houden met een wetenschapper en op te schrijven wat die zegt. Op deze manier lukt het mij op zijn best twee tot drie fatsoenlijke artikelen per week te publiceren.

Lees verder Tien artikelen per jaar is genoeg

Celebritytechniek

De Nederlandse ontwerper Daan Roosegaarde kwam in oktober in het nieuws met een idee om de smog in Beijing te lijf te gaan met koperen spoelen, die deeltjes uit de lucht trekken. De burgemeester van de Chinese hoofdstad vond het zo’n mooi idee, dat hij Roosegaarde een park ter beschikking stelde om het uit te proberen. In dezelfde week zag een andere Nederlandse ontwerper, Dave Hakkens, de schijnwerpers op zich gericht doordat Motorola zijn idee oppikte voor een modulair mobieltje, waarvan je de onderdelen kunt vervangen, net als bij een pc.

Waren er in Beijing en bij Motorola dan geen deskundige ingenieurs die dit zelf konden bedenken, was mijn eerste gedachte. Toen ik me er even in verdiepte, bleek Motorola al een jaar bezig te zijn met het idee. De ontmoeting met Hakkens was voor het bedrijf echter het moment om ermee naar buiten te komen. Bij Roosegaarde kon ik de achtergrond niet achterhalen (vermoedelijk bij gebrek aan kennis van het Chinees), maar het lijkt me sterk dat de kunstenaar op vakantie een inval had, het stadhuis binnenliep en het de burgemeester aansmeerde. Ook hier moet op de achtergrond meer meespelen. Er waren dus wel deskundige ingenieurs, maar ze kwamen niet aan bod.

Lees verder Celebritytechniek

Wetenschapsjournalistiek

Een jaar of vijf geleden zat ik in de radiostudio bij Sophie Hilbrand (leuk mens!) om te vertellen over mijn boek ‘Het zit in een lab’, waarin ik het tanende gezag van de wetenschap analyseerde. Ik was uitgenodigd, omdat het boek nogal kritisch is over de academische praktijk. Tegen het einde van het gesprek zei Sophie: ‘Je houdt echt van ze, he?’

Dat kon ik moeilijk ontkennen. Wetenschappers zijn mijn soort. Ik heb bewust niet voor een universitaire carrière gekozen, maar uit puur journalistiek hout ben ik ook niet gesneden. Ik moest aan het incident terugdenken, toen ik onlangs een betoog van collega Joost van Kasteren las, waarin hij ons wetenschapsjournalisten verwijt teveel op schoot bij het onderwerp te zitten en er te weinig naar te blaffen. Veel van wat Joost schrijft, snijdt hout.

Lees verder Wetenschapsjournalistiek

Het schaliegasdebacle

Zelden zal een technologie zich in zo’n hoog tempo zo impopulair gemaakt hebben bij het grote publiek als het drilboren naar schaliegas. De inkt van het rapport van Witteveen+Bos was nog niet droog of half Nederland had zich al schaliegasvrij verklaard. Als je niet beter wist, zou je haast denken dat ze het erom deden, economieminister Kamp en de ingenieurs van W+B, een volstrekt technocratisch rapport afscheiden als aftrap voor de discussie of Nederland naar schaliegas moet gaan boren. Ze moeten zich op de burelen van Greenpeace en Milieudefensie een kriek gelachen hebben bij zoveel gehannes van de tegenpartij.

Zelf keek ik redelijk agnostisch toe, tot het moment dat de frustratie van voorstanders zich uitte in een ingezonden stuk in de Volkskrant van ‘trendwatcher’ Adjiedj Bakas, die door de krant kennelijk bevoegd geacht werd om iets zinnigs te zeggen over de materie. Alle toename in welvaart is het resultaat van technologische vooruitgang, redeneerde Bakas, dus alle technologische vooruitgang leidt tot toename in welvaart. Boren naar schaliegas is technologische vooruitgang, dus wie daartegen is, is tegen groei van de welvaart. Ik vrees dat er ook nog wel wat ingenieurs te vinden zijn die dit een sluitende redenatie vinden.

Lees verder Het schaliegasdebacle

NSA en bedrijfsspionage

Interessant rapportje van Ernst & Young Deutschland begin augustus. Managers en beveiligingsdeskundigen van 400 onderzochte Duitse bedrijven zien de Verenigde Staten steeds meer als een koploper op het gebied van industriële spionage. China staat nog altijd bovenaan (28% ziet dit land als een bedreiging), maar de VS volgen vlak daarachter met 26%, dik vier keer zoveel als twee jaar geleden.

Die trend geeft een hint over de dubbelzinnige Duitse reactie op de onthullingen van klokkenluider Edward Snowden over de omvang van de Amerikaanse dataverzamelwoede. De woede was groot, ook al bleken de Duitse inlichtingendiensten innig samen te werken met hun Amerikaanse collega’s van de NSA. In de strijd tegen het terrorisme trekken beide landen graag samen op, maar allicht vermoeden de Duitsers dat het de Amerikanen ook te doen is om de economische bijvangst.

Lees verder NSA en bedrijfsspionage

Een mooie tunnel (4)

‘Ah, u komt voor wethouder Sentewaaier’, sprak de portier van het stadhuis van Duitendam met een grijns bij de binnenkomst van ir. Anton Grout van ingenieursbureau Drijver & Van der Graaf. ‘Ik zag vanochtend de krant en ik dacht: dan komt meneer Grout vast vanmiddag langs voor een afspraak met de wethouder.’

Grout knikte. Hij had de krant ook gelezen. Ruim een jaar geleden had de wethouder de eerste spa in de grond gestoken voor de aanleg van een tunnel annex waterberging onder het stadhuis. De verwachte bouwkosten waren toen al met honderd miljoen overstegen en dan had hij nog alle installaties ‘in een nadere begroting ondergebracht’.

Met frisse tegenzin liep hij verder. Sentewaaier stond op, zodra hij Grout opmerkte, griste de krant van zijn bureau en maakte er een gebaar mee ten teken dat de ingenieur aan de grote tafel moest komen zitten.

Lees verder Een mooie tunnel (4)

Geef ons geld en stel geen vragen

Een poosje geleden was ik in de gelegenheid een interview te houden met Serge Haroche, winnaar van de Nobelprijs in de Natuurkunde van 2012. Het ging vooral over de ‘fotondoos’, een instrument waarin een individueel foton opgesloten en bestudeerd kan worden, iets wat fundamenteel onmogelijk leek, maar door Haroche in een project van zo’n dertig jaar toch gerealiseerd werd.

In het verlengde van de technisch-wetenschappelijke prestatie kwamen we ook over die dertig jaar te spreken. Al die tijd had Haroche de kern van zijn team bij elkaar weten te houden en de steun gekend van zijn universiteit, ondanks de trage vorderingen en lichte wanhoop die zich soms van de onderzoekers meester maakte of het doel ooit wel bereikt zou worden. In theorie kon het, had Haroche berekend, maar de praktijk was weerbarstig.

Lees verder Geef ons geld en stel geen vragen