Hoewel hij in de loop der tijd tot een autoriteit van jewelste uitgroeide, was Willem Bartjens (1569-1638) bij zijn leven een eenvoudige schoolmeester, een beroep dat hij als twintigjarige oppikte. Over zijn leven is niet zoveel bekend. In 1618 verkaste hij met vrouw en zeven kinderen uit Amsterdam naar Zwolle, vermoedelijk op voorspraak van een vriend. Waarschijnlijk wilde het protestantse stadsbestuur van het grotendeels katholieke Zwolle een schoolmeester van het juiste geloof (protestants dus; de tachtigjarige oorlog was nog gaande).

In 1604 schreef Bartjens ‘De cijfferinghe’, een niet al te bijzonder rekenlesboek, dat zich in weinig onderscheidde van vergelijkbare boeken, al gaf Bartjens iets meer sommetjes op en ging hij iets flexibeler om met rekenregels.

Lees verder Rekenen volgens Bartjens

Isaac Newton legde de basis voor de mechanica, deed aan theologie en maakte ruzie. Albert Einstein stelde de relativiteitstheorie op, rotzooide aan met vrouwen en deed daarnaast van zich spreken in het publieke debat over nucleaire bewapening. James Clerk Maxwell (1831-1879), zo blijkt uit ‘The man who changed everything’ van Basil Mahon, bedacht een theorie waarin elektriciteit, magnetisme en licht samenkwamen, en deed nog een hele boel andere belangrijke dingen, maar niks dat je ook maar in de verste verte ondeugend zou kunnen noemen.

Lees verder James Maxwell: de saaie man die alles veranderde

Wat zou het toch mooi zijn als we om elektriciteit te maken geen brandstoffen meer op hoefden te stoken. Nikola Tesla, bedenker van de wisselstroom, droomde er al van. Sindsdien hebben honderden mensen, van serieuze wetenschappers tot gekken en oplichters, dezelfde droom achterna gejaagd. Het bonte gezelschap belandde in een fascinerend boek van Keith Tutt.

‘The scientist, the madman, the thief and their lightbulb’ van Keith Tutt is een merkwaardig boek. Dat komt omdat het weliswaar een duidelijk thema heeft – de speurtocht naar ‘gratis’ energie – maar tegelijk een veelheid aan genres vertegenwoordigt. Het lijkt te beginnen als een pamflet tegen het broeikaseffect, duikt dan de geschiedenis van de wetenschap in, spoort een paar bizarre personages op, behandelt wat fundamentele natuurkunde, spit patenten door en eindigt dan toch weer met het broeikaseffect.

Lees verder De speurtocht naar gratis energie

Bill Bryson, vooral bekend als auteur van reisverslagen, jast er in dik 400 pagina’s (en nog eens honderd aan voetnoten en indices) de complete geschiedenis van het heelal doorheen, van de big bang tot het eerste leven op aarde, de evolutie daarvan en de modernste natuurkundige inzichten. Dat klinkt als een weliswaar bewonderenswaardige onderneming, maar ook eentje die gedoemd is ten onder te gaan aan informatiedichtheid. Niets is minder waar. Bryson rijgt de ene anekdote aan de andere en ziet op die manier kans de lezer op een aangename manier enorme hoeveelheden kennis door de strot te duwen.

Lees verder Van supernova tot dodo

In westerse boeken over de geschiedenis en filosofie van de wetenschap komen moslims er bekaaid vanaf. De filosofen Ibn Sina (Avicenna) en Ibn Rushd (Averroës) worden meestal wel genoemd als belangrijke inspiratoren voor de middeleeuwse scholastiek, en als je geluk hebt al-Khwarizmi (Algoritmus, bekend van zijn boek ‘al-Jabr’, ‘Algebra’) voor zijn wiskundige methoden, maar dan heb je het wel zo’n beetje gehad.

Lees verder De wetenschap van de islam

‘The rise of the creative class’ van Richard Florida, hoogleraar aan de Carnegie Mellon universiteit, is al een paar jaar de belangrijkste hype in de innovatiekunde. Volgens Florida valt de potentie van een stad af te lezen van het aantal creatievelingen dat er woont. Dat aantal kun je op zijn beurt weer aflezen van het aantal IT-bedrijven, homobars en nog zo wat factoren die op de aanwezigheid van vrije geesten wijzen. Heel simpel: als een stad niet hip is, komen er geen jonge talenten op af, dus blijven innovatieve bedrijven en economische hoogtijdagen uit.

Waar Florida vooral aantoont dat een correlatie tussen vrije individuen en innovatie bestaat, gaat Eric von Hippel een stap dieper, door te analyseren hoe die vrije individuen innovatie tot stand brengen. De traditionele innovatie, die gestalte krijgt op de researchafdeling, moet zeker niet afgeschreven worden, meent hij, maar een nieuwe vorm is in opkomst. Omdat de gebruiker daar een centrale rol in speelt, spreekt hij van democratisering van de innovatie.

Lees verder De innovatie van de innovatie

Van arsenicum is al heel, heel lang bekend hoe giftig het is. De Romeinse keizer Nero gebruikte het om zijn rivaal Britannicus het hoekje om te helpen. Enkele eeuwen daarvoor echter beweerde Hippokrates, de oerarts, dat arsenicum in kleine doses juist als medicijn kon dienen, met name voor de genezing van huidziekten. Tijdens de middeleeuwen werd arsenicum door sommigen aangewezen als veroorzaker van de pest, wat geen rem zette op het zoeken van nieuwe arsenicum-medicijnen. Rattengif was ook een populaire toepassing.

Arsenicums carrière als massamoordenaar kwam pas goed op gang met de ontdekking van koperarseniet in 1778. Dit goedkope zout leverde een prachtig groene kleurstof en belandde massaal in het behang van de negentiende-eeuwse huiskamer. Behangpapier bevatte gemiddeld dertig gram arsenicum per vierkante meter. De schatting is dat alleen al de Britse huishoudens in 1858 samen enkele tientallen miljoenen tonnen arsenicum aan de muur hadden hangen.

Lees verder De dodelijke carrière van arsenicum

Sinds de opkomst van de elektronische nieuwlichterij is de meter officieel verworden tot de afstand die licht in vacuüm aflegt in een 299.792.458ste deel van een seconde, maar de echte meter blijft natuurlijk die platina staaf in Parijs. Dat leert iedereen op school. Wat daar niet bij verteld wordt, is de dramatische totstandkoming van die meter. Dat gemis wordt door Ken Alder op magistrale wijze goedgemaakt.

In 1792 trokken vanuit Parijs twee prominente astronomen naar respectievelijk Duinkerken en Barcelona. Hun doel: het nauwkeurig opmeten van het land. Hun hogere doel: het vaststellen van de aardomtrek langs de meridiaan van Parijs en de wereld zo een universele lengtemaat bezorgen. De meter zou een veertigmiljoenste van die omtrek worden.

Lees verder Waarom de meter een meter lang is

Om erachter te komen dat dr. Bruce Banner een megadosis gammastraling nooit zou overleven, laat staan dat hij er in boze momenten van zou kunnen gaan muteren om te veranderen in de ongelooflijke Hulk, daarvoor hoef je ‘The science of superheroes’ van Lois Gresh en Robert Weinberg niet te lezen. Dat superhelden onmogelijk zijn, geloven we zo ook wel.

Natuurlijk is het wel erg leuk om al die supereigenschappen eens onder de loep te nemen. Volgens zijn bedenkers zou Superman bijvoorbeeld zo sterk zijn, omdat de zwaartekracht op zijn thuisplaneet Krypton veel groter is. Hoe groot dan, vragen Gresh en Weinberg zich af. Ze rekenen wat en komen uit op een planeet die 3000 keer zwaarder is dan de zon. Zo’n planeet is een gasbal waar het vrij lastig leven zal zijn.

Lees verder De waarheid over Superman