Javier Marías wordt alom geroemd om zijn stijl. En het moet gezegd: Tomas Nevinson, in eigen land en ook hier de hemel in geprezen, leest verbazingwekkend soepel. Zelfs de uitlegdialogen, die snel houterig worden, komen natuurlijk over. Marías sleurde me in hoog tempo door het boek heen.

Het plot begint ook goed. Tomas Nevinson, een geheim agent in ruste, wordt van stal gehaald om een terroriste op te sporen. Het moet één van de drie vrouwen zijn die de laatste tijd in een Spaans provinciestadje zijn neergestreken. Hij moet uitzoeken wie van de drie het is en haar dan doden. Weet hij het niet zeker, dan moet hij de meest waarschijnlijke omleggen of desnoods alle drie. De roman gaat over Nevinsons worsteling met zijn geweten: waar ligt de balans tussen een misschien onterechte moord en een mogelijke terreuraanslag met tientallen doden?

Lees verder Javier Marías: Tomas Nevinson

Judith Poznan, de hoofdpersoon van Judith Poznans roman Prima Aussicht, wil een tweede kind. Haar vriend Bruno wil dat niet. Dus kopen ze een caravan om de zomer door te kunnen brengen op een camping in Brandenburg. De eerste vijftig pagina’s of zo levert dat heerlijke taferelen op, terwijl Judith zich op Esther-Gerritsenachtige wijze door de kennismaking met het campingleven stuntelt.

Daarna volgen nog ruim honderd pagina’s meer van hetzelfde. Uiteraard blijkt de caravan toch geen surrogaat voor de kinderwens. Maar je vraagt je wel af waarom het naamloze eerste kind er zo bekaaid vanaf komt in de vertelling, als het moederschap kennelijk belangrijk is voor Judith. Aan het eind zakt het helemaal in, maar begrijp je wel hoe dat komt: de roman begon als Instagramposts, eerste bewerkt tot een reeks columns en toen aan elkaar gelijmd tot een boek. Een van oorsprong sprankelend idee is veel te ver uitgemolken.

Voorin mijn exemplaar van Ulysses stond een inleiding van tachtig bladzijden, die uitlegde hoe baanbrekend, briljant en ingenieus deze roman was. Dat werkte bij mij averechts. Toen de roman begon had ik Psycho Killer in mijn hoofd: You’re talking a lot, but you’re not saying anything. Dat ging niet meer voorbij. “Nog steeds zijn wetenschappers verdeeld over de vraag of Ulysses een overschat stuk egotripperij of een absoluut meesterwerk is”, zegt Wikipedia. Ik neig naar het eerste.

Inhoudelijk stelt het boek niks voor. Leopold Bloom loopt een lange dag door Dublin, komt mensen tegen, babbelt, maakt wat triviale dingen mee. Terugkerende thema’s zijn de Ierse onafhankelijkheid, seks en Shakespeare. Dat de handeling niettemin slecht te volgen is, komt door het verhullende taalgebruik. Ieder hoofdstuk heeft een eigen stijl, die in de loop van het boek steeds minder toegankelijk wordt – en heel veel woorden nodig heeft om zijn punt te maken.

Lees verder James Joyce: Ulysses

In het eerste hoofdstuk van Solenoïde, het meesterwerk van Mircea Cărtărescu, heeft de naamloze hoofdpersoon jeuk. Vervolgens gaat het een poosje over luizen en wantsen – totdat de hoofdpersoon ook nog rare dingen in zijn navel ontdekt en daardoor geobsedeerd raakt. Het is het begin van een stream of consciousness die bijna 900 pagina’s aanhoudt. Of liever gezegd, een stream of subconsciousness.

Cărtărescu meandert namelijk moeiteloos heen en weer tussen treurige sfeerimpressies van een school in Boekarest onder Ceaușescu, bizarre droombeelden, pijnlijke jeugdherinneringen en wiskundige beschouwingen over multidimensionale werelden die mij aan Flatland deden denken. De solenoïde uit de titel is een gigantisch apparaat dat zich onder de woning van de hoofdpersoon bevindt, waarvan de werking nooit duidelijk wordt, behalve dat het je in staat stelt een meter boven je bed te zweven (leuk voor tijdens het vrijen).

Zoals dat gaat met dromen valt er regelmatig geen touw aan vast te knopen. Maar dat betekent niet dat er geen samenhang is. Alleen dient Cărtărescu die niet overzichtelijk op. De jeuk uit het beginhoofdstuk, bijvoorbeeld, krijgt pas rond pagina 800 duiding. En het zweefbed valt niet los te zien van de slaapverlamming waaraan de hoofdpersoon lijdt. Ik vond Solenoïde bij vlagen wel erg breedsprakig, maar heb het gefascineerd zitten lezen.

Een meisje loopt weg uit een instelling en komt dan allerlei mensen tegen. Meer gebeurt er eigenlijk niet in de onvoltooide roman Bilder deiner grossen Liebe van Wolfgang Herrndorf. Het meisje vaart een stukje mee met een binnenschipper die op weg is naar Rotterdam, ze probeert te communiceren met een doofstom kind, ze rommelt in vuilnisbakken op zoek naar wat te eten.

Er is dus geen verhaal, alleen een hoofdpersoon, het onbevangen weggelopen meisje, dat me deed denken aan mijn eigen Simone uit Venus in het Gras. Misschien moet je zeggen dat het geen roman is, maar een verzameling korte verhalen of fragmenten. Het naamloze meisje heeft geen verhaal met een kop en een staart nodig. Het is goed zo.

Een vrouw die zelden haar stadje aan de Duits-Poolse grens verlaat, reist naar New York om daar zelfmoord te plegen. Haar zuster vertelt in Mit der Geschwindigkeit des Sommers van Julia Schoch hoe het zover komt, al geeft het niet veel inzicht in het karakter. De zus lijkt vooral een allegorie te zijn.

De roman is namelijk een portret van het stadje en een aanpalend dorp, in DDR-tijden als een achteraf-negorij, die bestond bij gratie van de aanwezigheid van een kazerne. Na de val van de muur sluit de kazerne en trekken de mensen weg, op een handjevol na. Het leven wordt steeds doellozer. De zus probeert met haar minnaar, een ex-soldaat uit de kazerne, het gelukkige deel van het verleden een beetje levend te houden. Maar houdbaar blijkt dat niet.

Ik vond het een aardig verhaal van ruim honderd pagina’s, maar beklijven doet het niet.

Toen Ulrich Alexander Boschwitz, 27 jaar oud, in oktober 1942 getorpedeerd werd, nam hij een gereviseerde versie van Der reisende (vertaling, hoorspel) met zich mee naar de bodem van de Atlantische Oceaan. Dat het beter had gekund, lees je her en der in de roman, maar wat een meesterlijk, beklemmend verhaal is het sowieso al.

Het is Kristallnacht en de Joodse zakenman Otto Silberman is op drift. De ene na de andere trein neemt hij, kriskras door Duitsland, eerst om te proberen zijn vermogen te redden, daarna wat laatste bezittingen en tot slotte enkel nog het vege lijf. Terwijl de slapeloze nachten zich opstapelen verliest hij steeds meer van zichzelf. Zijn gedrag wordt irrationeler, terwijl hij juist als zijn verstand nodig heeft om zijn vijanden te vlug af te zijn.

Het is echt ontzettend knap hoe zo’n jonge schrijver vanaf de eerste pagina’s in het hoofd van zijn lezers kruipt om daar de nervositeit aan te wakkeren: gaat Silberman genoeg bij zinnen blijven om het te redden? Het antwoord staat in het boek. Of het ligt op de bodem van de oceaan.