Of de coupplegers in Mali het heft werkelijk in handen hebben, zal de komende dagen moeten blijken, maar één ding is al zeker: de geëscaleerde situatie in het land is een direct gevolg van de omverwerping van het Khadaffi regime in het naburige Libië. Dat zorgde voor een enorme influx aan wapens in het noorden van het land, meegenomen door Touareg milities uit het Khadaffi-getrouwe deel van het Libische leger. Die voegden zich bij de Touareg rebellen in het noorden van Mali, waardoor het Malinese leger terrein verloor. Boze soldaten trokken daarop naar de hoofdstad om een einde te maken aan de regering van president Amadou Touré, die hen van onvoldoende wapens zou voorzien. De gevolgen gaan verder dan Mali zelf.

De eerste observatie moet zijn hoe ontzettend kwetsbaar de democratie in Mali was, dat tot twee dagen geleden als een stabiel land gold (al werd reizen naar het noorden afgeraden vanwege de rebellen en de lokale tak van Al Qaida, die een ontzettende ingewikkelde situatie creëerde). Terwijl in de hoofdstad een machtsstrijd gaande is, rukken de Touareg rebellen in het noorden op. Vanuit het buitenland wordt drukt uitgeoefend om de presidentsverkiezingen van volgende maand door te laten gaan, maar het kan net zo goed op een burgeroorlog uitdraaien.

Tweede observatie: waarom komt dit als een verrassing? Tijdens de Arabische lente passeerden talloze deskundigen de revue, die hun licht over de gevolgen lieten schijnen, waarbij ze voor allerlei speculaties niet terug deinsden. Maar dat de gevolgen door de Sahara zouden heen slaan, voorzag niemand. Ook de westerse regeringen kennelijk niet. In november kwam president Touré nog naar Nederland voor gesprekken over ontwikkelingshulp en in januari maakten de VS zich slechts zorgen om de toestand in het noorden van het land, waar Touareg rebellen een legerbasis uitmoordden die zonder ammunitie was komen te zitten.

Derde observatie, of meer een vraag: als kennelijk niemand in staat is de gevolgen van militair ingrijpen te voorzien, moet je dat dan nog wel doen? Concreter: natuurlijk is het fijn dat Khadaffi weg is, en Libië lijkt langzaam de goede richting uit te gaan, maar als een onvoorzien neveneffect de terugval in Mali is, dan is het netto resultaat van de westerse bommencampagne op zijn zachtst gezegd mager.

Sterker nog, de coup in Mali kan koren op de molen zijn van China en Rusland. Beide landen steunden de veroordeling van de coupplegers in de Veiligheidsraad, maar zullen zich gesterkt voelen in hun bezwaren tegen gewapend ingrijpen. Een paar dagen geleden bracht een Britse denktank al een rapport uit waarin ze constateerde dat de Libische campagne, doordat ze zoveel verder was gegaan dan het mandaat, het moeilijker had gemaakt om on VN-vlag beperkte, humanitaire interventies te plegen. Ook no-fly zones om burgers te beschermen worden onmogelijk, omdat de Russen en Chinezen vrezen dat het westen, eenmaal in de lucht, aanstuurt op regime change. Met de regime change in Mali krijgen ze als extra argument dat ook de wereldwijde verspreiding van democratie met bommen eerder verder weg dan dichterbij gebracht wordt.

(sg)