Ms Ice Sandwich heet zo, omdat ze sandwiches verkoopt en altijd overvloedige ijsblauwe oogschaduw op heeft. De tienjarige hoofdpersoon van Mieko Kawakami’s novelle is door haar geobsedeerd. Veel van zijn vrije tijd gaat op aan observeren en tekeningen maken.

De jongen, die geen naam krijgt, woont samen met zijn ongeïnteresseerde moeder en stervende oma. Meisjes vindt hij stom. Behalve Tutti, die tekeningen van schietpartijen maakt en scenes uit Heat kan naspelen. Terwijl de vriendschap met Tutti zich verdiept, verdwijnt Ms Ice Sandwich naar de achtergrond. Zo gaan die dingen, als je tien bent.

In eigen land is Kawakami bekend als schrijfster, blogger en zangeres. In dat eerste is ze het meest succesvol. Ze won verschillende grote prijzen en Haruki Murakami is een fan. Ms ice Sandwich is een liefdevol kleinood over een eenzame jongen die voorzichtig kennismaakt met de liefde.

Jugend ohne Gott van Ödön von Horváth verscheen in 1937 in Amsterdam. In Duitsland was op dat moment ondenkbaar, want de roman becommentarieert op een subtiele maar diepgaande manier het nazisme. De jeugd uit de titel zijn de jongeren die in de jaren dertig opgroeien, zonder God, maar met toespraken van de Grote Plebejer, zoals Von Horváth hem noemt.

De hoofdpersoon van het verhaal is een leraar geschiedenis en aardrijkskunde op een gymnasium in een niet nader genoemd Duits stadje. Dat hij de tijdgeest niet begrepen heeft, blijkt al meteen wanneer hij uitlegt dat negers ook mensen zijn. Het levert een klacht van een ouder op, wegen ondermijning van de militaire moraal. Met tegenzin begeleidt hij de jongens op een kamp waar ze zullen leren schieten. Als één van de jongens vermoord wordt, verandert het boek in een whodunnit, die Von Horváth in staat stelt te graven in de motieven van de pubers.

De jong overleden Von Horváth was in de eerste plaats toneelschrijver en dat merk je. Met spaarzaam woordgebruik – korte alinea’s, soms maar een zin lang – dringt hij tot de kern door. Stilistisch blijft het recht overeind, tachtig jaar na dato. Juist omdat Von Horváth niet schreeuwt, maar onderzoekt, is zijn boodschap ook vandaag de dag relevant, zeker voor mensen die de (inter)nationale politiek een beetje volgen.

De naamloze hoofdpersoon in de oneven hoofdstukken van Haruki Murakami’s roman Hard-boiled Wonderland and the end of the World (uit 1991) is een computerexpert die voor een mysterieuze klus wordt ingehuurd door ‘de professor’, die huist in een even mysterieus gebouw in Tokio, ergens in de toekomst. Het verhaal heeft trekken van science fiction, maar volgt de formule van een hard-boiled detective, met een femme fatale, gangsters die het huis van de hoofdpersoon aan gort slaan, de nodige whisky en een air van onverschilligheid.

De even hoofdstukken hebben eveneens een naamloze hoofdpersoon/verteller, maar deze bevindt zich als nieuwkomer in een ommuurde stad waar iedereen onvrij maar gelukkig is. De nieuwkomer wordt gescheiden van zijn schaduw, die door de poortwachter wordt vastgezet in de verwachting dat hij de winter niet zal overleven. Dat gebeurt nu eenmaal met alle arriverende schaduwen: voor hen is geen plek in de stad. Zolang zijn schaduw nog leeft moet de nieuwkomer oude dromen lezen in de bibliotheek, wat neerkomt op het betasten van schedels.

Lees meerHaruki Murakami: Hard-boiled Wonderland and the end of the World

Dr Pereira is, in de naar hem vernoemde roman van Antonio Tabucchi, redacteur van de cultuurpagina van een rechtse krant in het Portugal van de jaren dertig. Een gezapig baantje dat hem in staat stelt zich volop zorgen te maken over zijn gezondheid. En zich vooral niet met politiek te bemoeien. De fascistische dictatuur in zijn land neemt steeds naargeestiger vormen aan. Zo lang hij brave stukjes over vaderlandslievende schrijvers pent, is er niks aan de hand.

Dan komt een jongeman op zijn pad die een inkomen nodig heeft. Pereira geeft hem een column. Maar de jongeman schrijft allemaal stukken over linkse schrijvers. Pereira plaatst ze niet, maar betaalt ze wel. De jongeman gaat een medestander zien in Pereira, die zo langzaam maar zeker in een hoek gedreven wordt en uiteindelijk besluit een statement te maken.

Lees meerAntonio Tabucchi: Pereira maintains

Magda Goebbels, de vrouw van de nazi-propagandachef, is vooral bekend om het feit dat ze haar eigen kinderen ombracht in de nadagen van het Derde Rijk, omdat ze geloofde dat er voor hen toch geen toekomst zou zijn. Ze wordt ook nergens sympathiek in de novelle die Meike Ziervogel over haar schreef.

Ziervogel slaagt er wel in om haar tot leven te wekken, de treurige kindertijd, de erkenning als geliefde van Joseph Goebbels (met wie ze het aanlegt omdat Adlof Hitler zelf onbereikbaar blijft), het fanatisme dat omslaat in defaitisme. Hoewel ze dicht bij de bronnen blijft, is het natuurlijk fictie, wat Ziervogel extra benadrukt door de verschillende stijlfiguren die ze in de loop van de novelle hanteert.

De jeugd wordt deels verteld vanuit het perspectief van de moeder. Door Magda’s ogen zien we hoe ze verliefd wordt op Hitler, maar genoegen neemt met Goebbels. De dagen in de bunker zijn geschreven als fragmenten uit het dagboek van de oudste dochter Helga. Het meest indrukwekkend is de passage waarin Magda droomt wat haar te wachten staat als de Sovjets Berlijn innemen: levend in een vergane tent, met nauwelijks te eten voor de kinderen, zijzelf in voortdurende pijn bij gebrek aan morfine, Helga die geld verdient door zich te prostitueren. Je snapt bijna waarom de kinderen beter dood konden zijn. Bijna.