Voorin mijn exemplaar van Ulysses stond een inleiding van tachtig bladzijden, die uitlegde hoe baanbrekend, briljant en ingenieus deze roman was. Dat werkte bij mij averechts. Toen de roman begon had ik Psycho Killer in mijn hoofd: You’re talking a lot, but you’re not saying anything. Dat ging niet meer voorbij. “Nog steeds zijn wetenschappers verdeeld over de vraag of Ulysses een overschat stuk egotripperij of een absoluut meesterwerk is”, zegt Wikipedia. Ik neig naar het eerste.

Inhoudelijk stelt het boek niks voor. Leopold Bloom loopt een lange dag door Dublin, komt mensen tegen, babbelt, maakt wat triviale dingen mee. Terugkerende thema’s zijn de Ierse onafhankelijkheid, seks en Shakespeare. Dat de handeling niettemin slecht te volgen is, komt door het verhullende taalgebruik. Ieder hoofdstuk heeft een eigen stijl, die in de loop van het boek steeds minder toegankelijk wordt – en heel veel woorden nodig heeft om zijn punt te maken.

Lees verder James Joyce: Ulysses

In het eerste hoofdstuk van Solenoïde, het meesterwerk van Mircea Cărtărescu, heeft de naamloze hoofdpersoon jeuk. Vervolgens gaat het een poosje over luizen en wantsen – totdat de hoofdpersoon ook nog rare dingen in zijn navel ontdekt en daardoor geobsedeerd raakt. Het is het begin van een stream of consciousness die bijna 900 pagina’s aanhoudt. Of liever gezegd, een stream of subconsciousness.

Cărtărescu meandert namelijk moeiteloos heen en weer tussen treurige sfeerimpressies van een school in Boekarest onder Ceaușescu, bizarre droombeelden, pijnlijke jeugdherinneringen en wiskundige beschouwingen over multidimensionale werelden die mij aan Flatland deden denken. De solenoïde uit de titel is een gigantisch apparaat dat zich onder de woning van de hoofdpersoon bevindt, waarvan de werking nooit duidelijk wordt, behalve dat het je in staat stelt een meter boven je bed te zweven (leuk voor tijdens het vrijen).

Zoals dat gaat met dromen valt er regelmatig geen touw aan vast te knopen. Maar dat betekent niet dat er geen samenhang is. Alleen dient Cărtărescu die niet overzichtelijk op. De jeuk uit het beginhoofdstuk, bijvoorbeeld, krijgt pas rond pagina 800 duiding. En het zweefbed valt niet los te zien van de slaapverlamming waaraan de hoofdpersoon lijdt. Ik vond Solenoïde bij vlagen wel erg breedsprakig, maar heb het gefascineerd zitten lezen.

Een meisje loopt weg uit een instelling en komt dan allerlei mensen tegen. Meer gebeurt er eigenlijk niet in de onvoltooide roman Bilder deiner grossen Liebe van Wolfgang Herrndorf. Het meisje vaart een stukje mee met een binnenschipper die op weg is naar Rotterdam, ze probeert te communiceren met een doofstom kind, ze rommelt in vuilnisbakken op zoek naar wat te eten.

Er is dus geen verhaal, alleen een hoofdpersoon, het onbevangen weggelopen meisje, dat me deed denken aan mijn eigen Simone uit Venus in het Gras. Misschien moet je zeggen dat het geen roman is, maar een verzameling korte verhalen of fragmenten. Het naamloze meisje heeft geen verhaal met een kop en een staart nodig. Het is goed zo.

Een vrouw die zelden haar stadje aan de Duits-Poolse grens verlaat, reist naar New York om daar zelfmoord te plegen. Haar zuster vertelt in Mit der Geschwindigkeit des Sommers van Julia Schoch hoe het zover komt, al geeft het niet veel inzicht in het karakter. De zus lijkt vooral een allegorie te zijn.

De roman is namelijk een portret van het stadje en een aanpalend dorp, in DDR-tijden als een achteraf-negorij, die bestond bij gratie van de aanwezigheid van een kazerne. Na de val van de muur sluit de kazerne en trekken de mensen weg, op een handjevol na. Het leven wordt steeds doellozer. De zus probeert met haar minnaar, een ex-soldaat uit de kazerne, het gelukkige deel van het verleden een beetje levend te houden. Maar houdbaar blijkt dat niet.

Ik vond het een aardig verhaal van ruim honderd pagina’s, maar beklijven doet het niet.

Toen Ulrich Alexander Boschwitz, 27 jaar oud, in oktober 1942 getorpedeerd werd, nam hij een gereviseerde versie van Der reisende (vertaling, hoorspel) met zich mee naar de bodem van de Atlantische Oceaan. Dat het beter had gekund, lees je her en der in de roman, maar wat een meesterlijk, beklemmend verhaal is het sowieso al.

Het is Kristallnacht en de Joodse zakenman Otto Silberman is op drift. De ene na de andere trein neemt hij, kriskras door Duitsland, eerst om te proberen zijn vermogen te redden, daarna wat laatste bezittingen en tot slotte enkel nog het vege lijf. Terwijl de slapeloze nachten zich opstapelen verliest hij steeds meer van zichzelf. Zijn gedrag wordt irrationeler, terwijl hij juist als zijn verstand nodig heeft om zijn vijanden te vlug af te zijn.

Het is echt ontzettend knap hoe zo’n jonge schrijver vanaf de eerste pagina’s in het hoofd van zijn lezers kruipt om daar de nervositeit aan te wakkeren: gaat Silberman genoeg bij zinnen blijven om het te redden? Het antwoord staat in het boek. Of het ligt op de bodem van de oceaan.

Professor Unrat, de roman van Heinrich Mann, is vooral bekend van de verfilming met Marlene Dietrich in de hoofdrol, onder de titel Der blaue Engel. Een terechte wisseling van perspectief, want ook in de roman is Rosa Fröhlich eigenlijk een interessanter personage dan de professor uit de titel, een pedante leraar klassieke talen in een Duits provinciestadje. Waar de leraar monkelt over de privileges die hem naar zijn idee onthouden worden, knokt Rosa zich door het leven.

Enfin, ik ga niet als de duizendste recensent het verhaal navertellen. Laat ik volstaan met zeggen dat ik het tweede deel, waarin Unrat en Rosa partners in crime worden, interessanter vond dan het eerste, waarin hij haar als een soort zedeprediker aanspreekt. Het leest, ook in het Duits, lekker weg, maar Heinrich Mann heeft niet de diepgang en scherpte van zijn jongere broer Thomas.

Het lied van ooievaar en dromedaris, de alom gelauwerde roman van Anjet Daanje, laat zich op meerdere niveaus lezen. Gelukkig maar, want wie het echt helemaal wilt doorgronden heeft een ingewikkelde puzzel te leggen. Ik ga dat hier niet allemaal uitanalyseren, maar alleen kort uitleggen hoe ik het lees.

Daanje jaagt de lezer de roman in met een beeldende, gruwelijke scène waarin een vrouw de echtgenote van een predikant moet afleggen die in het kraambed gestorven is. De overledene is de moeder van Eliza May Drayden, de hoofdpersoon van de roman (althans, dat wil de uitgever u laten geloven). Eliza May en haar zus Millicent vergaren later faam als schrijfsters. Een derde zus, Helen, overlijdt op jongere leeftijd. Millicent trouwt met de opvolger van haar vader in de pastorie. De door de dood geobsedeerde Eliza May trekt met tegenzin bij het echtpaar in.

Lees verder Anjet Daanje: Het lied van ooievaar en dromedaris

Thomas Bernhard, deels opgegroeid in Rotterdam, was het enfant terrible van de Oostenrijkse literatuur. Hoeveel prijzen zijn landgenoten hem ook gaven, hij bleef hen haten. Maar goed, Bernhard haatte zo’n beetje alles en iedereen. Een van de uitzonderingen was Paul Wittgenstein, een zonderlinge neef van de bekende filosoof. Over die vriendschap schreef Bernhard Wittgensteins Neffe.

De vertelling begint veelbelovend met beide protagonisten op een steenworp van elkaar in hetzelfde ziekenhuis, maar niet in staat elkaar te bezoeken. Daarna begint Bernhard terug te kijken op hun vriendschap, waarin kankeren op anderen een belangrijke rol blijkt te spelen. Enfin, het is allemaal virtuoos opgeschreven, maar ik werd nogal moe van deze Waldorf en Statler van de Weense theaterwereld, die een eind om zich heen slaan om maar niet teveel aan introspectie te hoeven doen.

Go tell it on the mountain van James Baldwin is andere koek dan If Beale Street could talk, dat ik eerder deze week las. Dit is een vader-zoondrama dat zich grotendeels afspeelt tijdens één kerkdienst in Harlem.

Terwijl de veertienjarige Johnny in vervoering raakt, laten zijn vader, moeder en tante hun levens aan zich voorbijgaan in de kerkbanken. Hoewel Johnny de hoofdpersoon van het verhaal is, draait het grotendeels om zijn vader Gabriel, een prediker die gebukt gaat onder zondes die hij voor zichzelf probeert goed te praten. Hij deed me denken aan de whisky-priester uit Graham Greens The power and the glory, ook zo’n formidabel, getormenteerd karakter. Een ploert, maar toch een met wie je meeleeft.

Kortom, dit is een indrukwekkende debuutroman over schuld en boete. Je moet, denk ik, wel enigszins bijbelvast zijn om werkelijk te begrijpen wat er in de vier hoofdrolspelers omgaat.

If Beale Street could talk is een (verfilmde) klassieker. James Baldwin vertelt het verhaal van de zwangere Tish, die in het Harlem van de jaren zestig probeert haar verloofde Fonny vanachter de tralies te krijgen. Hij zit vast op verdenking van verkrachting, omdat hij de enige zwarte was in de line-up van verdachten die de politie organiseerde. Gaandeweg wordt duidelijk waarom de politie het op Fonnie gemunt heeft.

Baldwin is een topauteur, dus personages en setting komen prachtig naar voren in de roman. Maar naar mijn smaak was het toch te sentimenteel. Dat hoort een beetje bij dit soort sociaal realisme, dat de karakters neerzet als slachtoffer van een onrechtvaardige samenleving. Geheel conform de realiteit van het tijdperk, maar als roman vond ik het daarom een beetje te schematisch en voorspelbaar.