Als er bij Foyles niet toevallig een hele rij van had gestaan wegens een nieuwe uitgave, zou ik nu nog steeds niet ‘Life and fate’ van Vasily Grossman gelezen hebben, een monumentale pil van 850 bladzijden over de slag bij Stalingrad. Sterker nog, ik zou niet eens van het boek gehoord hebben – en dat zou nogal een gemis geweest zijn.

In een kaleidoscopisch plot, afgekeken van Tolstojs ‘Oorlog en vrede’, schetst Grossman de belevenissen van tientallen Russische en Duitse karakters, aan het front in de stad, in het achterland, in de concentratiekampen aan beide kanten van het front. Allemaal levensecht en in detail, want Grossman weet waarover hij het heeft. Als verslaggever van het Russische leger maakte hij Stalingrad mee en was hij een van de eersten die de vernietigingskampen in Polen bezocht.

Om die reden grijpt ‘Life and fate’ je bij de strot, niet omdat het literair gesproken een sterke roman is. Daarvoor ligt de verontwaardiging er te dik bovenop. Grossman was zijn leven lang een loyaal communist, maar voelde zich in zijn latere jaren verraden. ‘Life and fate’ is een lange poging de verschrikkingen van het nazi- en sovjetregime aan elkaar gelijk te stellen.

Dapper van Grossman was dat hij nog een poging deed het in zijn vaderland te publiceren ook. Het manuscript werd daarop door de KGB gearresteerd, terwijl Grossman zelf op vrije voeten bleef. Pas na zijn dood werd een kopie het land uit gesmokkeld en in Zwitserland gepubliceerd. Gelukkig maar, want ondanks zijn tekortkomingen mag dit boek in een adem genoemd worden met ‘Doctor Zhivago’, ‘The master and Margarita’ en de ‘The Gulag Archipelago’ (ik geef de Engelse titels , want in het Nederlands is het allemaal niet verkrijgbaar), drie andere meesterwerken over de boosaardigheid van het communisme.