Bij vlagen is het moeilijk voorstelbaar dat Het land van herkomst van E. du Perron vele decennia ná Max Havelaar verschenen is. Vanuit literair oogpunt verdient het zijn bijzondere plaats in de Nederlandse letteren, maar de volkomen vanzelfsprekende acceptatie van het koloniale gedachtengoed doet de moderne lezer op zijn minst enigszins fronsen. Met als curieuze bijkomstigheid dat Du Perron een groot bewonderaar van Multatuli was.

Het autobiografische verhaal is een klassieke raamvertelling. De hoofdpersoon vertelt over zijn huidige leven, in het bijzonder zijn geldzorgen, in Brussel en Parijs. Zijn moeder is overleden en er zijn problemen met de verkoop van het landgoed. De situatie is op een gegeven moment zo nijpend dat zijn geliefde en hij hun intrek moeten nemen in een hotel in Bretagne. Gelukkig zijn er vrienden om mee te converseren over het schrijverschap, de wedijver tussen communisme en fascisme (het is 1934), de relaties tussen mannen en vrouwen en alles wat zoal ter sprake kan komen in intellectuele kringen.

Parallel vertelt de hoofdpersoon over zijn jeugd op Java. Het kolonialisme is dan nog in full swing, en het is duidelijk dat inlanders geslagen moeten worden als ze niet gehoorzamen. Als vader en moeder van huis zijn, valt deze taak toe aan de elfjarige. Tegen de tijd dat het vertrek naar Nederland nadert, nemen de hormonen het over en gaan de flashbacks vooral over al dan niet onwillige meisjes.

Lees meer E. du Perron: Het land van herkomst

Gravity’s Rainbow van Thomas Pynchon is zo’n boek met een gebruiksaanwijzing. Ik las het op aanraden van Michael Chabon, die het als een belangrijke inspiratiebron aanhaalde voor zijn eigen roman Moonglow. De Nederlandse vertaling van Gravity’s Rainbow flopte in 1974 totaal en is nooit meer herdrukt. In de VS geldt het als een van de grote meesterwerken van de twintigste eeuw. De jury van de Pullitzer Prize bekroonde het indertijd, maar het bestuur floot die beslissing terug. Het boek zou ‘onleesbaar’ en ‘obsceen’ zijn.

Enfin, Gravity’s Rainbow is een baksteen van 900 pagina’s met een onnavolgbaar plot, een stortvloed aan beelden en metaforen, zo’n 400 personages, talloze culturele, historische en wetenschappelijke verwijzingen, een enkele wiskundige formule en inderdaad het een en ander aan (ranzige) seks, in één geval met een meisje van elf (daar werd in de jaren zeventig anders over gedacht dan nu). Sowieso dienen vrouwen in het boek alleen als seksuele decoratie en grossiert Pynchon in raciale stereotypen. Daarnaast wordt er het nodige aan drugs gebruikt door de vele karakters, en het is verleidelijk te denken dat Pynchon het hele boek als een grote trip geschreven heeft, maar daarvoor is het in al zijn krankzinnigheid weer veel te coherent.

Lees meer Thomas Pynchon &?8211; Gravity&?8217;s Rainbow

Soms heb je van die voetbalwedstrijden die veelbelovend van start gaan, met een paar snelle aanvallen en een bal op de paal, bijvoorbeeld, maar waar daarna de klad in komt. Je kunt niet zeggen dat er niks gebeurt, want de bal wordt nog steeds heen en weer geschoven, maar de spelers zijn door angst voor een tegendoelpunt bevangen. Ergens weet je wel dat het 0-0 zal blijven, maar je kijkt toch verder in de hoop op iets van bevrijding. Dat gevoel bekroop me bij het lezen van Die Angst des Tormanns beim Elfmeter, de klassieker uit 1970 van Peter Handke, die al snel verfilmd werd door Wim Wenders.

Het verhaal draait om monteur Joseph Bloch, die op een dag wegloopt van zijn werk omdat hij denkt ontslagen te zijn. Dat blijft Bloch de hele roman door doen, ergens in een impuls naartoe gaan, er na aankomst niet weten wat te doen en dan weer weglopen. In het begin vermoordt hij een vrouw met wie hij is meegegaan. Daarna is hij op de vlucht voor de politie, maar daar lijkt hij zich niet bijzonder druk om te maken. Bloch blijft hangen in een grensdorpje waar hij niks te zoeken heeft behalve een oude vriendin die niets meer is dan dat.

Lees meer Peter Handke: Die Angst des Tormanns beim Elfmeter

Patrick Modiano won de Nobelprijs voor de literatuur in 2014. Ik begon daarom met enige verwachtingen aan Ring Roads, het laatste deel van zijn trilogie over de bezettingsjaren in Frankrijk. Het viel een beetje tegen. Stilistisch was er niets mis mee. Modiano weet het beklemmende leven onder de Duitse overheersing prachtig neer te zetten, soms in een paar woorden. Maar het verhaal…

Hoofdpersoon Serge strijkt neer in een dorpje waar zijn vader Chalva het hoofd boven water houdt in gezelschap van dubieuze lieden die hem ieder moment kunnen verraden. Zolang hij zijn nut bewijst, is hij veilig. Serge heeft zijn vader meer dan tien jaar niet gezien en houdt zijn identiteit verborgen. Halverwege de roman wordt duidelijk dat een pijnlijke gebeurtenis de oorzaak is van hun scheiding, terwijl ze tot die tijd als oplichters samen optrokken. Serge wil zijn vader redden, maar weet niet of dat op prijs gesteld wordt, gegeven ‘het incident’.

Dat laatste gok ik, want uit het verhaal wordt het niet duidelijk. Het gaat heel veel over het dronkemansgebral van de journalist/afperser en zijn vriend de ex-legionair, die de vader in hun omgeving dulden. Wat precies het arrangement is, wordt nergens helder. Waarom Serge zo omslachtig te werk gaat bij het ‘redden’ van zijn vader blijft ook in nevelen gehuld. Vrijwel achteloos pleegt Serge een zinloze moord die alleen maar ellende kan veroorzaken. En als vader en zoon uiteindelijk op de vlucht slaan, denk je ook niet: die zien ze nooit meer terug.

Kortom, wat mij vrijwel vanaf de eerste bladzijde hinderde was het compleet ontbreken van logica of noodzaak voor de handelingen van de personages. Men doet maar wat – terwijl je zou denken dat Joden die in bezet Frankrijk het vege lijf willen reden wat meer geconcentreerd te werk zouden gaan. Misschien is dat geklungel juist het punt dat Patrick Modiano wil maken, maar ik houd nu eenmaal van wat meer coherentie. (Overigens is dit een van Modiano’s vroegste romans, dus beschouw dit niet als een oordeel over zijn auteurschap als geheel)