The Trees van Percival Everett, vorig jaar op de shortlist van de Booker, begint als een moordmysterie. Iemand heeft het voorzien op leden van de Klu Klux Klan in Money, Mississippi, een gehucht dat vooral bekend is om een geruchtmakende lynchmoord in 1955. Naast de directe slachtoffers, nazaten van de moordenaars uit 1955, wordt ook steeds het lijk van een zwarte man gevonden. Dezelfde zwarte man, die telkens verdwijnt uit het mortuarium.

De lokale sheriff is niet blij met de (zwarte) FBI-agente die erop af gestuurd wordt en ingewikkelde vragen stelt. Het is immers zonneklaar dat de zwarte man de dader is, want als er een witte man dood is, dan heeft de dichtstbijzijnde zwarte het gedaan. Hoe die dat voor elkaar gekregen heeft terwijl hij zelf ook dood is, is het op te lossen raadsel.

Percival Everett hanteert een nonachalante stijl om het racisme in de zuidelijke staten aan de orde te stellen, met veel (flauwe) humor. Tot iets over de helft van het boek werkt dat goed. Daarna begint Everett zich te vertillen. Om de wijdverspreide lynchpraktijken te spiegelen voert hij complete legers zwarte zombies op die door het hele land witte supremacisten over de kling te jagen, tot in het Witte Huis toe. De zeggingskracht van het verhaal wordt er niet beter op – en dat is jammer.

The first time I laid eyes on Terry Lennox he was drunk in a Rolls-Royce Silver Wraith outside the terras of The Dancers. Met die prachtzin begint ‘The long goodbye’, de laatste van drie thrillers van Raymond Chandler in de bundel die ik las. Dankzij de verfilming met Humphrey Bogard en Lauren Bacall is ‘The big sleep’ de bekendste, maar de eerstgenoemde is verreweg het best, omdat het plot veel zorgvuldiger is opgebouwd.

Lennox wordt door Philip Marlowe, Raymond Chandlers detective in alle drie de romans, van straat geraapt nadat diens echtgenote is weggereden. Later vermoordt Lennox zijn vrouw en zet Marlowe, overtuigd van zijn onschuld, hem op het vliegtuig naar Mexico, waar hij alsnog een betekentenisbrief schrijft en zelfmoord pleegt. De zaak is daarmee klaar, maar waarom vinden ongure en rijke types het vervelend dat Marlowe toch zijn neus erin blijft steken? Halverwege het verhaal begint een schijnbaar totaal ongerelateerde zaak te spelen, waarvan je gaandeweg doorkrijgt dat je – als je even slim geweest was als Marlowe – meteen had kunnen weten dat het stonk.

Enfin, het is een thriller, dus ik ga niets verklappen, maar ik heb mij uitstekend vermaakt met ‘The long goodbye’, dat bij vlagen ook een cynisch commentaar op de Amerikaanse samenleving is. ‘The big sleep’ is aardig, maar zit in sfeer en tempo nog heel dicht tegen het tien jaar oudere The Maltese Falcon aan. ‘Farewell, my lovely’ vond ik slecht (en nogal racistisch).

De peren van Ribbeck zijn het onderwerp van een bekend romantisch gedicht van de Duitse dichter Theodor Fontane (1819-1898), en als afgeleide van een novelle van Friedrich Christian Delius. Ribbeck ligt een eindje van Berlijn en het is niet voor niets dat het verhaal zich vlak na de val van de Muur afspeelt, als het dorp overspoeld wordt door toeristen voor wie de plek niks meer is dan de locatie van het gedicht.

In een zin van zeventig pagina’s laat Delius een boer aan het woord die duidelijk maakt dat er zoveel meer gebeurd is in Ribbeck, alleen al in zijn leven, eerst de nazi’s, toen het rode leger, daarna het communistisch regime. Je moet er een beetje tegen kunnen, zo’n niet-chronologische litanie over de geschiedenis, uitmondend in een angstig toekomstperspectief: wat gaat de hereniging van Duitsland ons brengen? Het is een mooie, knappe novelle, maar de scholieren die het boek vanwege de geringe omvang op hun lijst zetten, krijgen het flink voor hun kiezen vanwege de minder toegankelijke stijl en de hoge dichtheid aan ideeën.

Tako Tsubo (de titel is ontleend aan een hartaandoening) volgt docent Daniel van der Craets en twee van zijn leerlingen, de pestkop Abel en diens slachtoffer Maurice. De vierde hoofdpersoon in deze debuutroman van Pé Horst (een pseudoniem) is de stad Rotterdam, in het bijzonder de beeldengalerij aan de Westersingel.

Daniel worstelt met zijn leerlingen, die op Maurice na weinig belangstelling kunnen opbrengen voor de Franse taal, en met zijn ouders, die vanuit hun strenge geloof niets willen weten van zijn homoseksualiteit – althans, zo lijkt het. Maurice concentreert zich op zijn terrarium vol mieren over wie hij heer en meester is, terwijl Abel zijn nachten clandestien doorbrengt in een bouwkeet, nadat hij het huis van zijn vader onvlucht is. Drie eenzame mensen die op hun eigen manier zoeken naar troost en die niet vinden. Auteur Pé Horst valt niet in de sentimentele valkuil om alles tot een goed einde te willen brengen. De stad is meedogenloos voor haar kwetsbare inwoners.

Tako Tsubo is bepaald niet de slechtste debuutroman die ik de afgelopen jaren gelezen heb, zeker niet als je in aanmerking neemt dat hij in eigen beheer is uitgebracht. De roman valt een beetje in hetzelfde gat als zijn hoofdpersoon: te religieus voor een algemene uitgeverij, te gay voor een christelijke. Daardoor heeft professionele redactie ontbroken en dat lees je met name in de schrijfstijl terug. Hopelijk komt er een tweede roman die meer aandacht krijgt, zowel voor als na publicatie.

Hé, dacht ik, een nieuwe roman van Wole Soyinka, de eerste Afrikaanse winnaar van de Nobeplrijs voor de literatuur. Een goede gelegenheid eens iets van hem te lezen. Chronicles from the land of the happiest people on earth gaat over twee goede vrienden, de arts Kighare Menka en de ingenieur Duyole Pitan-Paine, die een raadsel proberen op te lossen: wie drijft er vanuit Menka’s kliniek een handel in menselijke lichaamsdelen? Intuïtief voel je als lezer aan dat het iets te maken heeft met de charlatan-priester over wie de eerste hoofdstukken van het boek gaan, maar wat?

Het raadsel wordt, zoals dat hoort, in de laatste pagina’s opgelost, maar wie dit leest als een thriller komt bedrogen uit: het plot rammelt aan alle kanten en er moet een verrassende onthulling uit de lucht vallen om alles op zijn plek te krijgen. Daar is het Soyinka ook niet om te doen. Hij is vooral bezig met het schetsen van een corrupte samenleving, politieke machinaties, enzovoort. Dat doet hij levendig, maar ook erg breedsprakig. Ik heb moeten ploeteren om op de laatste pagina te belanden.

Treacle Walker komt met zijn kar voorbij het huis van Joseph Coppock rijden en biedt de jongen een ezelsteen en een lege kruik aan, in ruil voor een oude pyjama en een schapenbot. Na de ruil wordt Joseph belaagd door Thin Amren, hoewel onduidelijk is wat die precies van hem wil. Stripboeken komen tot leven, spiegels gedragen zich vreemd en op een gegeven moment heeft de jongen zelfs een duplicaat. Pas tegen het eind begint de lezer te dagen wat Alan Garner met dit allegorische sprookje probeert te vertellen.

In achttien korte hoofdstukken wekt Garner een poëtische wereld tot leven. Niets van wat er gebeurt lijkt ergens op te slaan en toch brengt de novelle sfeer over: verwondering, verbijstering, verwarring, angst. Je leest het in een uurtje uit, maar de indruk die het maakt duurt langer.

Geschichte vom alten Kind is het alweer bijna 25 jaar oude debuut van Jenny Erpenbeck, die inmiddels tot Duitslands meest gevierde schrijvers behoort. Een meisje van veertien wordt op straat gevonden met een emmer in haar hand. Niemand weet wie ze is, ook zijzelf niet. Ook in het kindertehuis waar men haar onderbrengt, weigert ze iemand te zijn. Ze hoort niet bij de groep, doet niet mee op school en verblijft het liefst in de ziekenboeg, want dan wordt je leven grotendeels bepaald door anderen.

Het is een fascinerend verhaal, door Erpenbeck traag maar precies opgeschreven. Juist omdat je als lezer in het ongewisse blijft over de drijfveren van het meisje, is het bovendien spannend. Je weet nooit echt wat er gaat gebeuren. Helaas rukt Erpenbeck in de laatste pagina’s ruw aan het stuur, om het verhaal geforceerd rond te krijgen. Dat had van mij niet gehoeven.

Met The seven moons of Maali Almeida won de Srilankaanse auteur Shehan Karunatilaka in 2022 de Booker Prize. De premisse is klassiek: een vermoorde fotograaf krijgt van een post-mortale bureaucratie zeven dagen de gelegenheid om dingen recht te zetten in de staart van zijn voorbije leven. Maali Almeida wil vijf enveloppen met foto’s bij de juiste mensen bezorgd krijgen.

Wat van deze roman een pageturner maakt is niet zozeer het plot (lukt het hem de foto’s op hun plek te krijgen en te ontdekken wie hem heeft vermoord?) als wel de sfeertekening van het gewelddadige Sri Lanka rond 1990. Bevolkingsgroepen die elkaar naar het leven staan, eindeloze corruptie, achteloos geweld – en daartussendoor laverend een gokverslaafde homoseksuele fotograaf die iedereen te vriend probeert te houden én zelf iets van menselijkheid te behouden. Ik heb het in hoog tempo uitgelezen.

Oroonoko is het fictieve levensverhaal van een Afrikaanse prins, die ontvoerd wordt door een Britse kapitein en als slaaf verkocht aan een plantage-eigenaar in Suriname, in de tijd dat het nog een Britse kolonie was. Het bijzondere van deze novelle van Aphra Behn is dat die in 1688 is geschreven. We zouden de beschrijvingen van de Afrikaanse en Indiaanse cultuur nu afdoen als exotisme. De houding tegenover slavernij is dubbelzinnig: in zijn algemeenheid aanvaardbaar, maar in het geval van Oroonoko niet acceptabel.

Als je het tijdperk in aanmerking neemt, is dit niet alleen een van de vroegste novellen in de Europese literaire geschiedenis, maar ook eentje met een opgehemelde zwarte hoofdpersoon, harde kritiek op de hypocrisie van de ‘christelijke’ slavenhouders en een begripvol verslag van een slavenopstand. Ik vond het ontzettend interessant om te lezen.

Paradise van Nobelprijswinnaar Abdulrazak Gurnah is geen prequel van After Lives, maar beide boeken sluiten psychologisch en historisch goed op elkaar aan. De roman volgt het leven van Yusuf, die als twaalfjarige in bewaring wordt gegeven aan een schuldeiser van zijn vader. Een schuld die nooit vereffend zal worden, al beseft hij dat op het moment zelf niet.

Een groot deel van de roman gaat over een handelsreis naar de binnenlanden (van wat nu Tanzania heet). Het is een portret van een landstreek die door de Duitsers gekoloniseerd is zonder dat dit veel werkelijke gevolgen heeft voor de mensen die er wonen en werken. De Europeanen zijn een sterke, rivaliserende stam met wie je het beter niet aan de stok kunt krijgen, maar dat is het wel zo’n beetje.

Abdulrazak Gurnah volgt Yusuf op zijn weg naar volwassenheid, het gestaag doordringende besef dat hij een slaaf is die niet over zijn eigen lot kan beschikken. Ik vond het, net als After Lives, een pageturner. De rijke handelaar mag dan humaan heersen over Yusufs leven, dat betekent niet dat het verhaal voorspelbaar naar een einde gaat.