De twee jaren met het bizarste weer uit de afgelopen twee eeuwen volgden op de uitbarsting van de vulkaan Tambora in 1815. Onbekend met de oorzaak speculeerden wetenschappers erop los. En een Duitse baron vond de fiets uit.
Terwijl Europa bezig is definitief af te rekenen met Napoleon, barst op het Indonesische eiland Sumbawa de vulkaan Tambora uit. Uitbarsten is nogal zacht uitgedrukt. De berg ontploft en is daarna meer dan een kilometer lager. De knal is 2500 kilometer verderop hoorbaar. Tot honderden kilometers in de omtrek verduistert de aswolk de zon. Eenmaal neergedwarreld vormt ze een metersdikke laag, die de oogsten in een groot deel van de archipel vernietigt. Een metershoge tsunami rolt over de zee.
Dat we zoveel weten over de directe gevolgen van de ontploffing van een afgelegen vulkaan, is voor een belangrijk deel te danken aan Sir Thomas Raffles, de wetenschapsman die op dat moment namens de Britten het bewind voert over de Nederlandse kolonie. Hij hoort de knal in Batavia, een kilometer of duizend verderop, en vervaardigt meteen een decreet uit dat iedereen de gebeurtenissen van die dag in detail moet optekenen. Toch zal het nog lang duren voordat de link gelegd wordt tussen de gebeurtenis op Sumbawa en het bizarre weer dat de wereld in de twee jaren daarna treft. De gevolgen daarvan vormen de hoofdmoot van ‘De schaduw van Tambora’, van wetenschapsjournalist Philip Dröge. De ijzige kou doet wereldwijd oogsten mislukken en werkt daardoor sociale onrust in de hand.
Verkruimeling
Het eerste land waar het rare weerpatroon wordt opgemerkt, is China. Eeuwenlang worden daar al dagelijks meteorologische rapporten opgesteld en in Beijing verzameld. Als de oogst in het ene deel van het land dreigt tegen te vallen, wordt elders snel bijgeplant. Nu is het drie jaar achtereen overal kouder dan normaal. De honger leidt tot verkruimeling van de bureaucratie. Latere historici zien in deze episode het begin van het einde van het Chinese keizerrijk.
In het net van keizer Napoleon verloste Europa bestaat geen goed georganiseerde meteorologie. Toch is het slechte weer zo systematisch dat wetenschappers op zoek gaan naar verklaringen. Zonnevlekken, aardbevingen, atmosferische reacties, een gebroken ijsschots op de Noordpool die alle warmte uit de lucht zoog, van alles passeert de revue. De Tsjech Frantisek Halaska komt zelfs met de juiste verklaring, maar wordt niet geloofd. Ondertussen worden hongerige Zwitsers door Hollanders naar Amerika gevaren en daar verkocht. Een Duitse baron bedenkt een door spierkracht aangedreven transportmiddel ter vervanging van de opgegeten paarden.
Dröge vertelt het allemaal met grote vaart, met veel gevoel voor details. Zijn aanpak is iets georganiseerder dan die van Frank Westerman, een andere journalist die verhalen vertelt rond een wetenschappelijk thema. ‘De schaduw van Tambora’ is een heerlijke vertelling over mensen die grip proberen te krijgen op bizarre omstandigheden.
