Toen The atom station van de IJslandse schrijver Halldór Laxness in 1948 verscheen werd het in eigen land vooral gezien als een satire op actuele politieke gebeurtenissen. Laxness, toen al een gevierd auteur die zeven jaar later de Nobelprijs zou krijgen, raakte zijn schrijversbeurs kwijt en kreeg een proces aan zijn boek wegens het beschrijven van een abortus.

Inmiddels wordt het boek gezien als een mijlpaal in de IJslandse literatuur, waarin niet het platteland maar de stad centraal staat. Hoofdpersoon Ugla vertrekt uit het achterlijke noorden van het eiland naar het zuiden om als dienstmeisje aan de slag te gaan bij een prominente parlementariër. Daar wordt ze geconfronteerd met de stadse manieren: ontspoorde tieners, hooghartige politici en andere vreemde figuren, financiële malversaties en een poging om het land te verkopen aan de Amerikanen, althans een stukje ervan, om er een atoombasis te bouwen.

Laxdaela Saga

Maar dat is niet wat deze roman bijzonder maakt. Dat is in de eerste plaats de ijzerenheinigheid waarmee hoofdpersoon Ugla alles tegemoed treedt. Ik moest onwillekeurig denken aan Guðrún Ósvífrsdóttir, de hoofdpersoon uit de Laxdaela Saga. Ugla mag dan een jonge vrouw uit het noorden zijn, ze laat zich niets wijsmaken en als ze eenmaal een besluit genomen heeft, praat niemand haar dat meer uit het hoofd. Geen wonder dat zo’n beetje alle mannen in het boek voor haar vallen.

Een tweede unique selling point is de sfeer die Laxness weet te scheppen door te meanderen tussen realisme en magisch realisme. Met name de scènes bij Ugla’s harmoniumleraar ademen een onwerkelijke sfeer uit. Althans, voor de hedendaagse lezer. De IJslandse lezer anno 1048 begreep vermoedelijk beter welke punten Laxness probeerde te maken. Met het wegvallen van de actuele verwijzingen, komen de filosofische bespiegelingen sterker naar voren.

Ik vond het een fascinerende roman, al heeft het niet een duidelijk plot (over het atoomstation gaat het nauwelijks). Het draait om de ontwikkeling die de ondoorgrondelijke Ugla meemaakt, die blijkt uit haar daden, maar waar je als lezer verder naar mag raden. Aanbevolen voor lezers die niet terugschrikken voor losse eindjes.