Meer dan 3000 reportages, columns, interviews en andere artikelen schreef ik in de loop van 35 jaar als wetenschapsjournalist voor onder andere Delta, Technisch Weekblad en de Volkskrant. In het voorjaar van 2021 besloot ik met dit werk te stoppen, maar ik ben er natuurlijk wel trots op.
Mooi boek om aan meegewerkt te hebben: Robotisering en automatisering op de Werkvloer, een handleiding voor bedrijven die voor ingrijpende digitale beslissingen staan. Wat zijn de kosten en baten van een investering? Wat betekent het voor het personeelsbestand? De credits voor het onderzoek gaan uit naar de Tilburgse en Rotterdamse academici wier bijdragen ik als eindredacteur aan elkaar smeedde.
In de aanloop naar de Olympische Spelen was ik drie weken in Zuid-Korea om een aantal reportages te maken over de technologische vooruitgang in het land. Er heeft zich daar in veertig jaar tenslotte een economisch mirakel voltrokken: van netto ontvanger van ontwikkelingshulp naar gever. Dat gebeurde op de vleugels van een aantal grote bedrijven als Samsung en Hyundai, maar inmiddels is een jonge generatie opgestaan die voor zichzelf begint. Wie weet bijvoorbeeld dat Whatsapp en andere chatprogramma’s zijn afgekeken van een Koreaanse pionier: Kakao?
De verhalen staan achter de betaalmuur bij De Ingenieur, maar de tweede aflevering is vrij toegankelijk. Het is de weerslag van een interview met Jung-ho Oh, maker van de Hubo-robot, die bij een wedstrijd van het Pentagon alle concurrenten te vlug af was. Fijne man om te interviewen: geen beleefdheden, gewoon recht voor zijn raap antwoorden. Zuid-Koreanen zijn nogal anders dan Japanners en Chinezen, met wie het altijd lastig contact leggen is. De derde aflevering, die in het maartnummer verschijnt, is volgens mij het interessantst. Die gaat over jongeren, startups en een overheid die bereid is voor de troepen uit te lopen.
Update: ze staan nu ook hier op de site.
Nepnieuwsbestrijding en zelfrijdende auto’s hebben op het eerste gezicht weinig gemeen, tot je je realiseert dat aan beide software ten grondslag ligt die morele beslissingen neemt. Het ene stuurt de vrijheid van meningsuiting bij, het andere besluit mogelijk over leven en dood. Ontwerpmethoden die de morele kant van kunstmatige intelligentie meenemen, bestaan nauwelijks. Daar moet verandering in komen, aldus de IEEE.
De nadrukkelijk eerste versie van een document dat moet leiden tot normen voor ethische software-ontwikkeling, verscheen eind vorig jaar. ‘Ethically aligned design’ stelt zich ten doel een aanzet te zijn voor een wereldwijde discussie. ‘We hebben het hier in feite over de totstandkoming van een nieuwe vorm van due diligence, gepaste zorgvuldigheid’, zegt projectleider John Havens namens het IEEE Global Initiative for Ethical Considerations in Articifial Intelligence and Autonomous Systems. Hij legt uit dat de standaard niet bedoeld is om bepaalde ethische normen af te dwingen. Het gaat erom dat de ontwerper alle ethische aspecten zorgvuldig afweegt.
Testing Power schreef ik (in het Engels) voor de negentigste verjaardag van Kema Laboratories, dat tegenwoordig deel uitmaakt van DNV GL. Dat betekende oude documenten doornemen en oudgedienden spreken. Geen dik historisch verantwoorde pil, maar een toegankelijk verhaal over een bedrijf met een bewogen geschiedenis en een enorme impact op de manier waarop Nederland is ingericht.
In 2007 verkocht AkzoNobel zijn medische poot Organon in Oss voor elf miljard euro aan het Amerikaanse Schering Ploug, dat later opging in MSD. Drie jaar later al was sprake van ontslag van alle 2.200 werknemers, waarvan de helft in de R&D werkzaam was. Het ging eerst niet door, later grotendeels alsnog. Wat vandaag rest aan R&D in Oss is Pivot Park, een ‘biotoop’ voor startups in de geneesmiddelen waar MSD nog een klein aandeel in heeft. De productiefaciliteiten van Organon zijn inmiddels doorverkocht aan het Zuid-Afrikaanse Aspen Pharma en zijn toeleverancier voor anderen geworden, zonder grote noodzaak zelf te innoveren.
Kortom, toen Akzo een vijandig bod kreeg van zijn branchegenoot PPG, doemde het spookbeeld onmiddellijk op: patenten inleveren bij het nieuwe moederbedrijf, eigen R&D afbouwen en productie ten dienste stellen van anderen. Geen appetijtelijke toekomst voor een trots bedrijf, dat de boot in niet mis te verstane woorden afhield.
Ook minister Henk Kamp van Economische Zaken betoonde zich geen voorstander: ‘Gelet op de wijze waarop PPG de overname wil financieren en gezien de overlap in activiteiten is te verwachten dat het streven naar kostenreductie zal leiden tot het ter discussie komen van het hoofdkantoor in Amsterdam, de onderzoekscentra in Deventer en Sassenheim en de staffuncties in Arnhem.’
Ancilla van de Leest, lijsttrekker van de Piratenpartij gaf een interview aan Vrij Nederland (betaald). Een van thema’s daarin is dat grote bedrijven en overheden samen de privacy van burgers ondermijnen. Enkele citaten:
Edward Snowden heeft aangetoond hoe groot de macht is van bedrijven als Microsoft, Yahoo, Amazon en Facebook en hoe diep ze doordringen in het persoonlijke leven. De overheid geeft zulke multinationals alle ruimte, in plaats van de burger tegen hun invloed te beschermen.
De verwevenheid van de overheid met grote bedrijven als Facebook is het militair-industrieel complex in een nieuwe vorm.
Het probleem is dat het onderscheid tussen die bedrijven en de overheid steeds vloeibaarder wordt. Als de overheid rustig Facebook z’n gang laat gaan, als hogescholen en universiteiten via Googledocs documenten beschikbaar stellen, als de politie de burgers oproept om meldingen te doen via Whatsapp, een dochterbedrijf van Facebook, als de politie zelfs mobiele telefoons met Google Android krijgt, dan wéét je dat de overheid het prima vindt als onze informatie naar die bedrijven gaat. Terwijl de overheid onze burgerrechten hoort te verdedigen.
Maar zijn internetbedrijven en overheden werkelijk twee handen op één buik, zoals Van de Leest suggereert?
Lees verder Internetbedrijven zijn niet vergelijkbaar met het militair-industriële complex
Een complottheorie kun je met een paar biertjes op eruit flappen, maar je kunt er ook werk van maken, zoals Coen Vermeeren in 9/11 is gewoon een complot. Verplichte lectuur voor iedereen die wil weten hoe je zo’n redenering fatsoenlijk opzet.
Bouwers van complottheorieën hebben een grote voorsprong op hun (wetenschappelijke) concurrenten. Waar die laatsten geacht worden een sluitende redenering op basis van feiten op te zetten, hoeven de eersten slechts een los eindje te vinden om te beweren dat de complete conclusie niet deugt. Zelf hoeven ze niet zoveel te doen, want ja, daar hebben ze de middelen niet toe en bovendien zijn ze slachtoffer van machtige samenzweerders.
Het valt dus te prijzen dat Coen Vermeeren, directeur van het Delftse Studium Generale, niet over één nacht ijs gaat bij het ontvouwen van zijn samenzweringstheorie dat 9/11 niet door Al Qaeda gepleegd werd maar door (of in elk geval met medewerking van) elementen in de Amerikaanse overheid. In meer dan 300 pagina’s gaat hij systematisch alle rapporten en onderzoeken af om ze verdacht te maken.
Aan alarmerende voorbeelden van cybermisdaad is geen gebrek. Iedere deskundige – en vermoedelijk ook de meeste ondeskundigen – zal aangeven dat vastlopende computers de maatschappij kunnen platleggen en dat de risico’s alleen maar groter worden. De aandacht voor cybersecurity is groot, maar de beschikbare bestrijdingsmacht beperkt. Dat werpt de vraag op: waar moeten de prioriteiten liggen?
In augustus 2012 drongen hackers die opereerden onder de naam ‘Het snijdende zwaard der gerechtigheid’ (maar waarachter de regering van Iran vermoed werd) binnen op het netwerk van de Arabische staatsoliemaatschappij Saudi Aramco. Met een virus genaamd Shamoon besmetten ze 30.000 computers, waarvan de harde schijven gewist werden. De operationele systemen van het bedrijf bleven buiten schot en dat was maar goed ook, want het herstel duurde tien dagen. Als gedurende die tijd de grootste olieproducent ter wereld had moeten stoppen met pompen, was de economische schade niet te overzien geweest.
Weinigen buiten de wereld van cybersecurity-experts zullen de zaak Shamoon kennen. In Nederland zullen meer belletjes gaan rinkelen bij de zaak van Frank R. uit Cuijk, die honderden meisjes aanzette tot webcamseks, de beelden opnam om te verspreiden en twintig meisjes ook daadwerkelijk misbruikte.
Steven Chu is na een periode als Amerikaans energieminister terug als wetenschapper op het subatomaire niveau. Hij houdt zich bezig met optische microscopen die de concurrentie met elektronenmicroscopen aankunnen. Een groot deel van zijn tijd steekt hij echter nog altijd in het uitdragen van de noodzaak om duurzame bronnen van energie te ontwikkelen en CO2 uit de atmosfeer te halen.
Twee keer per jaar is Nobelprijswinnaar Steven Chu in Nederland. Hij is lid van de science council van Shell, niet zozeer om zijn werk aan het koelen van atomen met lasers als wel om zijn progressieven standpunten op het gebied van duurzame energie, die hij uitdroeg als directeur van het vermaarde Lawrence Berkeley National Laboratory en als energieminister onder Barack Obama.
‘De science council adviseert Shell over de richting van het onderzoek’, vertelt Chu op een zonnige middag in Delft, waar hij voor een dag is neergestreken als gast van het Process Technology Institute. ‘Shell onderzoekt nieuwe wegen naar bronnen van duurzame energie. Ze hebben het ooit geprobeerd met zonne-energie. Dat is niet goed afgelopen, maar ze houden wel vast aan een duurzame koers. Natuurlijk is veel van het onderzoek op de korte termijn gericht op olie en gas. Dat is niet wat mij motiveert. Mij krijgen ze voor de visie op de lange termijn.’
De twee jaren met het bizarste weer uit de afgelopen twee eeuwen volgden op de uitbarsting van de vulkaan Tambora in 1815. Onbekend met de oorzaak speculeerden wetenschappers erop los. En een Duitse baron vond de fiets uit.
Terwijl Europa bezig is definitief af te rekenen met Napoleon, barst op het Indonesische eiland Sumbawa de vulkaan Tambora uit. Uitbarsten is nogal zacht uitgedrukt. De berg ontploft en is daarna meer dan een kilometer lager. De knal is 2500 kilometer verderop hoorbaar. Tot honderden kilometers in de omtrek verduistert de aswolk de zon. Eenmaal neergedwarreld vormt ze een metersdikke laag, die de oogsten in een groot deel van de archipel vernietigt. Een metershoge tsunami rolt over de zee.
Dat we zoveel weten over de directe gevolgen van de ontploffing van een afgelegen vulkaan, is voor een belangrijk deel te danken aan Sir Thomas Raffles, de wetenschapsman die op dat moment namens de Britten het bewind voert over de Nederlandse kolonie. Hij hoort de knal in Batavia, een kilometer of duizend verderop, en vervaardigt meteen een decreet uit dat iedereen de gebeurtenissen van die dag in detail moet optekenen. Toch zal het nog lang duren voordat de link gelegd wordt tussen de gebeurtenis op Sumbawa en het bizarre weer dat de wereld in de twee jaren daarna treft. De gevolgen daarvan vormen de hoofdmoot van ‘De schaduw van Tambora’, van wetenschapsjournalist Philip Dröge. De ijzige kou doet wereldwijd oogsten mislukken en werkt daardoor sociale onrust in de hand.
In de novelle Im Kopf von Bruno Schulz van Maxim Biller schrijft de hoofdpersoon (die echt bestaan heeft) een brief aan zijn collega-schrijver Thomas Mann ... »»»Maxim Biller: Im Kopf von Bruno Schulz
Informateurs Elbert Dijkgraaf en Richard van Zwol gaan met de vier beoogde coalitiepartners PVV, BBB, NSC en VVD werken aan het consolideren van het onderlinge ... »»»Informateurs stellen wantrouwen centraal
Thierry Baudet heeft een vioolkist met een sloophamer laten bezorgen bij Jesse Klaver bij wijze van goedmakertje voor de bedreiging die hij gisteren uitte. 'Ik ... »»»Baudet biedt Klaver sloophamer aan
Canoeing in the Wilderness klinkt avontuurlijker dan 'Studeerkamergeleerde gaat kamperen', maar dat laatste dekt dit reisverslag van Henry David Thoreau beter. Het beslaat een week ... »»»Henry David Thoreau: Canoeing in the Wilderness
In cold blood van Truman Capote is een controversiële klassieker op de grens van fictie en journalistiek. Het reconstrueert in detail de moord op een ... »»»Truman Capote: In cold blood
De Nederlandse regering heeft met drones enkele honderden broodjes kaas afgeworpen boven Gaza. De Israelische premier Netanyahu reageerde woedend op de 'steun aan terroristen'. Demissionair ... »»»Nederland dropt broodjes kaas in Gaza